نشست موسسه و پارلمان بخش خصوصی در خصوص "برنامه راهبردی توسعه صنایع صادراتی و رقابتی"

جلسات هم اندیشی موسسه مطالعات و پژوهش‌های بازرگانی و اتاق بازرگانی، صنایع و معادن در زمینه مطالعه موسسه با عنوان "برنامه راهبردی توسعه صنایع صادراتی و رقابتی" طی سه نشست تخصصی و دو جلسه در سطح کمیسیون صنعت و معدن اتاق تهران برگزار شد.
به گزارش روابط عمومی موسسه مطالعات و پژوهش های بازرگانی، در ابتدای این جلسه دکتر محمدرضا رضوی رییس موسسه به طرح و ضرورت های بازاندیشی در برنامه های توسعه صنایع در کشور پرداختند و توصیف دقیقی از وضع موجود و تهدیدات و فرصت های پیش روی بخش صنعت ایران ارایه دادند. سپس افسانه شفیعی، عضو هیات علمی موسسه مطالعات و پژوهش‌های بازرگانی به تبیین چالش‌های ساختاری توسعه صنایع صادراتی و رقابتی پرداخت. وی در ابتدا با تشریح سیر تکوینی تولید صنعتی در ایران  از سال 1389 تا سال 1396 گفت: سیر تکوینی تولید صنعتی در ایران از توسعه صنایع مصرفی کم‌دوام آغاز شده و پس از عبور از مرحله ایجاد صنایع واسطه‌ای، مصرفی بادوام و سرمایه‌ای، همچنان در مسیر توسعه صنایع واسطه ای و مصرفی های مونتاژی در حال حرکت است.
او در ادامه از عدم تناسب هزینه و منفعت ترکیب فعلی تولید صنعتی در ایران سخن گفت و ادامه داد: سهم صنعت از کل مصرف گاز و برق در اقتصاد به ترتیب 34.7 و 34.1 درصد در سال 1393 بوده است. در حالی که سهم بخش صنعت از ارزش افزوده و درآمد صادراتی طی همین سال، معادل به ترتیب 12 و 24 درصد بوده که این سهم در سال 1395 تا سطحبه ترتیب 11 و  18.9 درصد کاهش یافته است.
 شفیعی در ادامه، به ویژگی‌های تولید صنعتی از چهار زاویه ارزش صادرات، ترکیب محصولات، تمرکز صادراتی و توان حفظ بازارهای موجود پرداخت و گفت: سهم تولیدات صنعتی در صادرات غیرنفتی 56.3 درصد برآورده شده است که این محصولات صنعتی دچار تنوع پایین هستند. ضمن آنکه 55 درصد این محصولات به پنج مقصد عمده صادر ‌می‌شود. ماندگاری پایین در بازار‌هایی که در آنها نفوذ صورت گرفته نیز از دیگر ویژگی‌های این تولیدات است.
وی با بیان اینکه نقش صنعت به عنوان پیشران در اقتصاد و تامین اهداف توسعه اقتصادی طی 93-1383 تضعیف شده است، گفت: کاهش توان اشتغالزایی صنعتی، کاهش توان تحریک تقاضا برای بخش خدمات، نقش محدود صنعت در تحریک تقاضا برای مواد معدنی و افزایش اتکای تولیدات صنعتی به تحرکات بخش ساختمان از نشانه‌های این ضعف است.
این پژوهشگر اقتصادی با طرح این پرسش که «چالش‌های ساختاری تولید و صادرات صنعتی در ایران چیست؟» محیط سیاستی حاکم بر تولید و صادرات صنعتی را در سه مرحله پیش از تولید، حین تولید و پس از تولید طبقه بندی کرد و گفت: افزایش وابستگی وارداتی تولیدات صنعتی به عنوان یکی از چالش‌های عمده در این بخش تقسیم ‌می‌شود. وی اشاره داشت موضوع زمانی بدتر می‌شود که بدانیم بخش عمده واردات صورت گرفته مربوط به صنایعی بوده است که اساسا صادراتی نیستند. در همین رابطه، حدود 65 درصد مواد اولیه خارجی توسط بنگاه‌هایی مصرف ‌می‌شوند که در مجموع 9 درصد صادرات کشور را در اختیار دارند.
وی با بیان اینکه الگوی رشد تولید محصولات نهایی و وابستگی وارداتی، طی سال‌های 1383-1393 حاکی از رشد بالای تولید در صنایع رادیو و تلویزیون و ماشین‌آلات اداری و حسابگر است، اشاره داشت در عین حال افزایش شدید وابستگی وارداتی در صنایع مذکور قابل ملاحظه است.
شفیعی سپس به دلایل افزایش وابستگی صنایع به واردات اشاره کرد و کمبودهای مقداری شبکه تامین، کیفیت پایین برخی مواد واسطه‌ای تولید داخل و هزینه بالای تامین از بازار داخل را از جمله این دلایل دانست. او "کاهش اثر مزیت‌های حاصل از انرژی و منابع طبیعی در رقابت پذیری صادراتی"، "کاهش مزیت‌های نیروی انسانی در رقابت‌پذیری صادراتی"، "جایگاه ضعیف تحقیق و توسعه در خلق ارزش افزوده صنعتی"، "جایگاه ضعیف رقابت در برنامه‌ریزی‌های تولید صنعتی"، "سهم رو به کاهش تولیدات صنعتی از بازار" را به عنوان مهمترین چالش‌های ساختاری تولید و صادرات صنعتی برشمرد.
وی در ادامه ازنفس‌افتادگی راهبرد جایگزینی واردات غیرهدفمند، عدم یکپارچگی سیاستی، ضعف دیپلماسی تجاری و محیط سرمایه‌گذاری نامناسب و فشار تحریم‌های اقتصادی را به عنوان مشکلات سیاستی و محیطی صنعت مورد اشاره قرار داد و گفت: مجموعه مشکلات برشمرده در مواجهه با چالش‌های ساختاری قبل، حین و پس از تولید صنعتی، زمینه‌ساز افزایش هزینه‌های تولید و صادرات صنعتی و کاهش رقابت‌پذیری صنعتی است و به منظور تخفیف اثر عوامل برشمرده ضروری است ابتدا نسبت به رفع مشکلات ساختاری حاکم بر بدنه صنعت اقدام شود.
وی در ادامه، با اشاره به اینکه اجرای پژوهش پشتیبان برنامه راهبردی توسعه صنایع صادراتی و رقابتی از اوایل تابستان آغاز شده است، گفت: قرار است پس از آسیب‌شناسی وضعیت تولید صادراتی در ایران و تعیین راهبردهای برون رفت از این وضعیت، بسته‌ای پیشنهادی تهیه شده و به دولت و بخش خصوصی ارائه شود.
پس از ارائه این گزارش، نوبت به اعضای کمیسیون رسید تا دیدگاه‌های خود را مطرح کنند. ابتدا منصور معظمی با اشاره به آنچه در این گزارش مورد اشاره قرار گرفته است، نسبت به تقویت تعاملات بین‌المللی به دلیل نقش آن در توسعه صادرات صنعتی تاکید کرد و گفت: وزارت امور خارجه به تنهایی نمی‌تواند در این زمینه اقدام موثری صورت دهد و لازم است در این زمینه تشکل‌ها نیز همکاری داشته باشند.
سیدحسین سلیمی، عضو کمیسیون صنعت و معدن اتاق تهران نیز بر ضرورت ورود سرمایه‌گذاران خارجی به اقتصاد ایران برای دستیابی به رشد 7 الی 8 درصدی تاکید کرد.
ابراهیم بهادرانی، مشاور عالی رئیس اتاق تهران، پیشنهاد کرد که این مطالعه به عنوان پایه‌ای برای تدوین استراتژی توسعه صنعتی قرار گیرد. وی در عین حال گفت: نگاه محققان نباید مبتنی بر جلوگیری از واردات باشد تا مواد اولیه بدون اعمال محدودیت وارد کشور شده و به تولید ارزش افزوده بینجامد.
هم‌چنین رضا رحمانی معاون طرح و برنامه وزارت صنعت، معدن و تجارت این پیشنهاد را مطرح کرد که این مطالعه به یک طرح کاربردی تبدیل شود و در عین حال اعلام آمادگی کرد ادامه جلسات بررسی این پژوهش را در وزارت صنعت، معدن و تجارت برگزار کند.
بهادر احرامیان، دیگر عضو این کمیسیون با اشاره به اینکه ایران در شمار کشورهای معدنی و نفتی قرار دارد، تیپ صادراتی در این گونه کشورها را متفاوت توصیف کرد و خواستار توجه به این تفاوت‌ها در تحقیقات شد.
در پایان این نشست بر همکاری کمیسیون صنعت و معدن اتاق تهران و موسسه مطالعات و پژوهش‌های بازرگانی در مورد پژو‌هش‌های مرتبط تاکید شد. 

 

محصولات پژوهشی
ارتباط با ما

 آدرس: تهران، خيابان كارگر شمالی، روبروی پارك لاله، ساختمان ١٢۰٤
 تلفن: ٦٦٤٢٢٣٧٨-٨۰
 دورنگار: ٦٦٩٢٩٦٣٤
 پست الكترونيک: info@itsr.ir