توضيح اجمالي:

1- ایران‌کد یا نظام طبقه‌بندی ملّی کالا و خدمات ایران، نظامی تجربی و مبتنی بر اصول علمی طبقه‌بندی و توصیف کالاها با اهداف اصلی شناسایی کالاها و خدمات کشور در راستای پاسخگویی به نیازهای ملّی است. این نظام، اطلاعات پايه زنجيره تأمين در حوزه كالاها و خدمات را تحت كنترل درآورده و با تخصیص کد ۱۶ رقمی منحصربه‌فرد به هر قلمِ‌کالایی، اطلاعات آن را در زنجیره‌تأمین الکترونیک به شکل امن، صحیح و سریع منتقل و به ذی‌نفعان مختلف عرضه می‌کند. همچنین با استفاده از رويه‌ها، استانداردها و به‌ویژه ابزار خبره طبقه‌بندي و كدگذاري كالاها و خدمات، زبان مشترك و مفاهيم همساني در سطح ملي ايجاد شده و تمامی اطلاعات اصلي كالاها و خدمات از قبيل مراجع عرضه‌كننده، مشخصات فني، استانداردهاي ملي و بين‌المللي و غیره ثبت، ذخيره، ساماندهي و منتشر می‌شود.

2- گستردگی اقلام موجود در سطح ملّی، نیازهای مدیریتی متفاوت در این حوزه، استفاده از نظام‌های طبقه‌بندی خاص که در صنایع مختلف قابل به‌کارگیری باشند، موجب شکل‌گیری نظام فعلی ملّی طبقه‌بندی و کدگذاری کالا و خدمات کشور (ایران‌کد) در مرکز ملی شماره‌گذاری کالا و خدمات  ایران شده است که مهم‌ترین اهداف آن عبارتند از:

• ايجاد زبان مشترك در تبادل اطلاعات و تسهیل و تسریع دسترسي به اطلاعات مطمئن زنجیره‌تأمین؛
• ارائه آمار و اطلاعات جامع، قابل‌اعتماد و به‌روز در تصميم‏گيري، برنامه‏ريزي و سياست‏گذاري‌های کلان؛
• ايجاد سيستم‌هاي اطلاع‏رساني هماهنگ در سطح ملّي برای هماهنگی سازمان‌ها و نهادها مانند شبکه اطلاع‏رساني بازرگاني کشور؛
• جلوگيري از دوباره‌كاري و موازی‌کاری در طراحي سيستم‌هاي طبقه‏بندي و شناسایی در سازمان‏ها و کاهش هزینه‌های ناشی از آن؛
• انتقال سريع و دقيق اطلاعات مربوط به مراكز تأمین، تهيه، توليد، فروش و بازار كالاها؛
• جلوگيري از اتلاف منابع مالي و انساني در اثر عدم شناسایی و تبادل اطلاعات صحیح؛
• ایجاد شفافیت در بازار و جلوگیری از جعل و قاچاق کالا؛

3- با توجه به نیاز برخي كاربران اطلاعاتي در زنجيره تأمين به اطلاعات خاص و دقيق‌ کالاها، وب‌سرویس اطلاعاتی مرکز شماره‌گذاری کالا و خدمات  ایران، اطلاعات موردنیاز و سفارش‌ داده شده توسط كاربر را پس از تعیین سطح دسترسی و دريافت هزينه اشتراك در بازه‌هاي زماني تعهد شده در اختيار آنها قرار مي‌دهد. هر عرضه‌کننده‌ای که قصد ارائه یک قلم کالایی اعم از مواد اولیه صنعتی، آزمایشگاهی، دارویی، غذایی، قطعه یا محصول نهایی را دارد، می‌تواند از طریق مراجعه به پرتال این مرکز ایران (https://www.irancode.ir) و مشاهده اطلاعات نمایندگان، ضمن مراجعه، نسبت به دریافت کد عضویت اقدام نماید. کد عضویت دریافتی در هر یک از سامانه‌های دولتی و خصوصی که به وب‌سرویس مرکز متصل هستند، قابل استعلام بوده و تمامی کدهای ایران‌کد دریافت شده توسط عضو و اطلاعات محصولات آن قابل مشاهده است. شایان ذکر است که مصرف‌كنندگان نهایی به سهولت می‌توانند با اسكن باركد روي محصول يا استعلام از طريق سايت ایران‌کد از اصل بودن محصول نیز اطمينان حاصل كنند. این امر به احراز اصالت کالا کمک شایانی می‌نماید.

4- یکی از کلیدی‌ترین استفاده‌های نظام کدگذاری در تشخیص و تکمیل‌ سامانه‌های اطلاعاتی تجارت خارجی است. از سال ۲۰۱۲ سازمان جهانی گمرک با سازمان جهانی استاندارد برای شناسایی اقلامی که در مبادی ورودی و خروجی کشورها جابه‌جا می‌شوند به استفاده از استانداردهای شناسایی و مدیریت داده سازمان جهانی GS1 روی آورده‌اند. ایران نیز از سال ۱۳۸۹ این اقدام را در خصوص کالای مشمول استاندارد اجباری آغاز کرد و با راه‌اندازی سیستم الکترونیکی ثبت سفارش کالا (ثبت ارزش) به‌منظور مکانیزه کردن فرایندهای مختلف گمرکی، با هدف شناسایی اقلام و افزایش دقت در تعیین کد سیستم هماهنگ کدگذاری (HS) اقلام وارداتی، کاربران را ملزم به اخذ ایران‌کد نمود.

5- «سامانه اظهارنامه خودکار (AMS) -Automated Manifest System» در آمریکا، «سامانه کنترل واردات» در اروپا و سامانه «اطلاعات تجاری پیش از ورود (ACIS)-Advanced Cargo Information System» در کانادا سامانه‌هایی‌ هستند که مشابه با ثبت سفارش در ایران عمل می‌کنند. تناظر بین کدهای ایران‌کد و HS باتوجه ‌به تناظر ایران‌کد با ساختار طبقه‌بندی بین‌المللی کالای سازمان GS1- «Global Product Classification » (۴) همکاری بین‌المللی گمرک جمهوری اسلامی را نیز با گمرکات بین‌المللی ممکن می‌سازد.

نكات كليدي:

1- سیستم هماهنگ شده (HS) توسط «سازمان جهانی گمرک» که حقوق، عوارض و شرایط ورود کالا را تعیین می‌کند و با ساختار ملّی ایران‌کد تناظر داده می‌شود تا با دریافت کد ملّی کالا، تعرفه گمرکی آن مشخص شود. برای شناسایی کالاها در ثبت سفارش از دو سیستم کدگذاری استفاده می‌شود: استانداردکدگذاری جهانی HS و ایران‌کد. با توجه به محدودیت‌های HSدر شناسایی کامل اقلام کالایی از تناظر سامانه ایران‌کد و HS استفاده شد و تمامی فرآیندهای وارداتی بر اساس اطلاعات ایران‌کدکالا صورت پذیرفت که امکان ارائه کد HS اشتباه از سوی واردکننده را غیرممکن می‌سازد.

2- سامانه GS1 از ابعاد مختلف امکان تکمیل سامانه HS را در کشور فراهم می‌کند. ارتباط سیستمی بین ثبت‌احوال و سازمان‌های متولی واردات (ثبت سفارش، گمرک، بانک مرکزی و اتاق بازرگانی، صنایع و معادن ایران) به‌منظور احراز هویت متقاضیان، ارتقای فنی سامانه و تخصیص قسمتی از مبلغ دریافتی از بازرگانان به‌منظور پشتیبانی فنی سامانه، استفاده از کد ملّی ایران‌کد برای شناسایی اقلام در گمرک به‌جای کد HS، حذف روال‌های کاغذی ثبت سفارش، کارت بازرگانی و اتصال پایگاه‌های اطلاعاتی ثبت سفارش و کارت بازرگانی، پورتال ارزی و کمرگ و عدم نیاز به صدور کارت بازرگانی و برگه ثبت سفارش به صورت کاغذی و اتصال سامانه گمرک به سامانه جامع ملّی رهگیری و ردیابی کالا برای صحت سنجی اطلاعات پروفرما و بی‌معنی شدن جعل پروفرما از جمله این قابلیت‌های تکمیلی هستند.

3- به عنوان نکته پایانی باید توجه داشت که ايران­كد به دنبال ايجاد مبنايي مشترك و مطمئن است كه همه ذی‌نفعان، به‌عنوان مرجع اطلاعاتي از آن استفاده نمايند و بنابراين، جريان اطلاعات با شكل‌گيري و استفاده از پايگاه مركزي داده­ها (توسط ايران­كد) تسهيل خواهد شد.