تاریخ:

1387

مجری:

مهدی رضائی

کلیدواژه ها:

تئوری، حل مسائل، تجارت بین‌الملل

این مقاله کاری در مورد نظریه بازی و کاربرد آن در مسائل اقتصادی و تجارت پرداخته است. نظریه بازی به این موضوع می‌پردازد چگونه افراد عقلائی، هنگامی که وابستگی دو سوئه بین آنها وجود دارد، تصمیم‌گیری می‌کنند. در فصل اول این مقاله کاری ابتداء مفروضات مربوط به نظریه بازی را بر شمرده و سپس در مورد تکنیکهای حل بازیها صحبت به میان آورده است. این تکنیها شامل حل مسائل اقتصادی در غالب نظریه بازی می‌باشد. حل اینگونه مسائل همراه با حل یک یا چند مساله ریاضی می‌باشد و آنگاه با جواب به دست آمده از مساله ریاضی می‌توان حدس زد که که بازیگران در بازی، شامل کنشگران اقتصادی، به چه استراتژی روی آورده و آنگاه تعادل بازی چه چیزی می‌باشد. تعادل بازی بیان می‌دادرد که کنشگران در بازی، شامل عمل اقتصادی و تجاری در غالب بازی، چه مقدار منفعت به دست می‌آورند. گرچه این فصل به نظریات و مبانی نظریه بازیها تا آن حد پرداخته است که تا در فصول بعدی در تحلیل به کار رفته مشکلی ایجاد نگردد، اما این فصل علاوه بر مبانی لازم، بسیاری از مثالهای اقتصادی را ارئه نموده است که روشنگریهای وسیعی را در مورد درک عملی کاربرد نظریه بازیها در اقتصاد بیان می‌دارد. موضوع بسیار مهمی که این مقاله کاری به آن پرداخته، این است که بازی کنشگران اقتصادی چگونه به تعادل می‌رسد و آیا انگیزه‌ای برای کنشگران وجود دارد تا بر سر تعادل باقی بماند. برای جواب به این مساله، این مقاله کاری در مورد تهدیدها و وعده‌های ابراز شده از طرف بازیگران اقتصادی پرداخته و معین می‌کند که کدامین یک از این تهدیدها ویا وعده‌ها دروغین و کدام یک قابل باور است. در واقع نظریه بازیها پویا بیشترین کاربرد را در عمل داشته و تعیین راست بودن دروغ بودن تهدید یا وعده به این نوع از بازیها محول می‌گردد.کاربد نظریه بازیها در مورد قابل باور بودن وعده‌ها و تهدیدات در مثالهای عینی راجع به بازاریابی، محدودیت تجاری و وضع تعرفه نمود پیدا می‌کند. این مقاله کاری بیان می‌دارد به شرطی بازیگران بر سر تهدید و وعده خود باقی می‌ماند که بازیگران، ارزش آتی حاصل از کنش اقتصادی آینده را با نرخ بالائی تنزیل نکنند؛ به عبارتی، تنزیل ذهنی درآمدهای آتی نبایستی بالا باشد و نباید به درآمدهای آتی حاصل از عمل اقتصادی، شامل نفوذ به بازار و صادرات و واردات، ارزش زیادی قائل شوند. با این مقدمه و طرح‌ریزی نظریات لازم برای تبین موضوع، مقاله در فصل دوم در مورد کاربرد نظریه بازیها در حل مسائل مرتبط با محدودیت تجاری( تحریم تجاری) پرداخته است. هنگامی تحریم اقتصادی رخ می‌دهد، در واقع با نوعی بازی سروکار پیدا می‌کنیم که در آن: 1- بازیگران، شامل تحریم‌کننده(واضع تحریم) و تحریم شونده( کشور مورد هدف تحریم)؛ 2- استراتژی بازی شامل اعمال تحریم و عدم اعمال از سوی تحریم‌کننده و سرسپردگی و اجابت خواستهای تحریم کننده یا عدم اجابت خواستهای تحریم‌کننده از سوی تحریم شونده و لذا پافشاری بر سر مواضع؛ 3- برآیند بازی که همان پاداش بازیگران با توجه به استراتژی انتخابی و بازی انجام‌شده هر یک از بازیگران می‌باشد؛ وجود دارد. همانند بازیهای پویا در این مثال، تحریم‌کننده ممکن است تحریم شونده را در هر یک از مراحا بازی تهدید کند( و شاید هم وعده دهد). حال استراتژی بازیکنان در بازی بستگی به باور کشور مورد تحریم را جع به تحریم می‌باشد؛ اما موردی که بسیار در اینجا حائز اهمیت می‌باشد این است که اگر هر تحریم شونده تهدید را باور داشته باشد، با یک احتمال معینی، استراتژی خاصی را در نظر می‌گیرد و تحریم‌شونده نیز با احتمال معین دیگری، عمل دیگری را بر می‌گزیند. برای عدم باور تهدید از سوی تحریم نیز چنین روالی نیز اتفاق می‌افتد. بنا بر تجربه تاریخ، بسیاری از تحریمها از سوی یک یا چند کشور و یا یک نهاد بین الملی علیه یک یا چند کشور دیگر تحمیل گشته است. در برخی از مواقع این تهدیدها کارساز بوده، اما در برخی از موارد نیز تحریمها کارساز نبوده‌اند؛ به عبارتی در حالت اول تحریم شونده از موضع خود خارج شده ولی در دومی بر سر موضع خود پافشاری نموده است. این فصل، یک حالت بسیار کاربردی را برای تحلیل نتایج تحریم تجاری در غالب نظریه بازیها ارائه نمود؛ بر اساس نتایج حاصل از از این فصل، به طور خلاصه، ‌مدل موجود در این بخش نشان می‌دهد که احتمال اینکه تحریم‌های اعمال‌شده مؤثر واقع شوند، یعنی کشور مورد تحریم از اهداف خود دست بکشد، می‌بایست شدیدتر از مقدار پیش‌بینی شده به وسیله این کشور در مرحله تهدید باشد. همچنین مدل دیگر نتایج ممکن در حالتی که تأثیر تحریمها دارای نااطمینانی است را می‌پذیرد که همانطور که بیان شد، این اثرات با شناخت توزیع احتمال معینی در اینباره و منسوب نمودن احتمال یا فاصله احتمال معینی به انجام یک استراتژی معین قابل بیان می‌باشد که نتایج دارای عدم‌اطمینان شامل: 1- کشور مورد هدف تحریم، از دستیابی به اهداف خود که به مذاق تحریم‌شونده(گان) خوش نمی‌آید، به خاطر صرف تهدید تحریمها ممانعت کند. 2- اگرچه دستیابی به اهداف مورد نظر تحریم‌شونده رخ داده است، اما تحریمها از سوی واضع یا واضعان تحریم اعمال نمی‌شوند. اگر احتمال تحریم سخت( که این سخت بودن با توجه به زیان اقتصادی و سیاسی کشور مورد تحریم و تحریم‌شونده تعیین می‌گردد و معمولا شدت اقتصادی آثار تحریم بر اساس مقدار کاهش GDP اندازه‌گیری می‌شود) پایین باشد، کشور مورد هدف تحریم به اهداف خود دستیابی می‌کند و واضع یا واضعان تحریم از اعمال تحریم‌ها خودداری می‌کند؛ زیرا تحریمهای شدید بعید بوده، شانس‌ اینکه هدف به تحریم‌ها سر بسپارد کم است؛ از این رو تحریمها هم هزینه‌بر و هم بعید می‌باشند که به موفقیت برسند. باید توجه نمود که کشورهای تحریم‌کننده نیز از اعمال تحریمهای شدید راضی نیستند زیرا بر آنها نیز اینگونه تحریمها هزینه‌آور است؛ لذا واضعان تحریم اجتناب از آنها را به اعمال آنها ترجیح می‌دهد و هدف برای نقض قواعدی که مورد بهانه تحریم‌کنندگان است تصمیم می‌گیرد و برای آنها هیچ ارزشی قائل نمی‌گردد که می‌توانیم این وضعیت را یک تعادل "دروغین" بنامیم؛ زیرا تحریمها نادیده انگاشته شده و ارزش واقعی ندارند. اگر احتمال مذکور از یک حدی بزرگتر باشد، کشور مورد تحریم شونده به اهداف خود دستیابی نمی‌کند و از این رو تحریم‌ نیز اعمال نمی‌گردد. این تعادل، حالتی است که تحریم‌ها شدید خواهند بود و بنابراین هدف به تحریم‌ها جواب مثبت خواهد داد و از مواضع خود دست خواهد کشید. اگر کشور مورد هدف تحریم به اهداف خود دست بیازد، ‌این اقدام کشور مورد هدف تحریم، واضع یا واضعان تحریم را برای اعمال تحریم‌ها تحریک می‌کند و پیش‌بینی می‌گردد که هدف از تصمیم به دستیابی خودداری ‌کند؛ به عبارت دیگر، کشور مورد هدف تحریم، به وسیله تهدیدی قابل‌اعتماد از تحریم‌ها که احتمالاً شدید می‌باشند، از دستیابی تحذیر می‌کند که لذا این تعادل، تعادل "تحذیر موثر" می‌باشد. اما اگر احتمال تحریم تجاری شدید، یک فاصله معینی را دارا باشد، کشور تحریم‌شونده به اهداف خود دستیابی می‌کند و واضع و یا واضعان تحریم، تحریم‌ها را اعمال می‌کند. و در مرحله بعدی با توجه به توزیع احتمالی که به هر یک از طرفین بازی منسوب می‌گردد، تحریم‌شونده احتمال اینکه تحریم‌ها شدید خواهند بود، به 0 یا 1 به‌هنگام می‌کند. اگر تحریم‌ها ملایم باشند، کشور مورد تحریم، بر سر موضوع خود ایستادگی می‌کند و در غیر این صورت، به تحریم‌ جواب مثبت می‌دهد. در این حالت احتمال تحریم‌های شدید به طور مؤثری برای ترغیب واضعان تحریم بالاست؛ ولی هنوز به اندازه کافی برای منع هدف از نقض بهانه‌های تحریم کنندگان زیاد نیست. در فصل سوم این مقاله کاری به حل مسائل تجارت بین‌الملل از طریق نظریه بازیها پرداخته است. بنا بر نظریات اقتصادی، همگان از طریق تجارت آزاد نفع می‌برند و این نفع به روی هم رفته، هنگامی که به تمام کنشگران تجارت به مثابه یک فرد نگاه کنیم بیشینه می‌باشد. اما هنگامی که دولتی مبادرت به اعمال تعرفه به روی واردات خود می‌ورزد ممکن است برای این کشور رفاه اقتصادی افزایش یابد، بدون اینکه در مورد رفاه کل اقتصاد جهانی بحثی کنیم. سیاست تجاری درست یک کشور عمدتاً تنظیم الگوی تجارت بین‌المللی به منظور افزایش رفاه عمومی یا رفاه گروه‌های مشخصی از افراد می‌باشد. وقتی‌ که دولتی استراتژی سیاست تجاری را به کار می‌برد، و صراحتاً واکنشهای ممکن عوامل دیگر را در محاسبات به کار می‌برد، در نتیجه، برآیند نهایی را موجب می‌شود. لذا بحث و مساله بر سر تعرفه بهینه است. دلیل تعرفه بهینه این است که دولتی با اقتصاد وسیع و بزرگ بتواند رفاه داخلی (بومی) را با استفاده از قدرت بازار کشور در صحنه تجارت بین‌الملل بهبود بخشند. این کار با اعمال تعرفه‌ بر واردات که رابطه مبادله کشور را بهبود می بخشد، انجام می‌گیرد. اما اعمال تعرفه از سوی یک کشور، بی‌جواب از سوی شریک تجاری نمی‌ماند و لذا این وضعیت به بازی تعرفه منجر می‌شود. در این مقاله کاری بیان شد که بازی تعرفه، دارای چند تعادل است این خاصیت کلی تعادل چندگانه، منجر به بازی مرحله‌ای و در نتیجه منجر به امکان تبانی غیرتعاونی( یعنی تبانی که بر اساس اعمال زور از خارج از بازی نباشد) می‌گردد. در حالت چند تعادلی، وضعیت بی‌تکلیفی است. کشورها می‌توانند از این بی‌تکلیفی بر ترغیب سایر کشورها برای پیروی از تجارت آزاد در دوره‌های قبل استفاده نمایند. مثلاً می‌تواند بازی ایستای تعرفه دوباره بازی می‌شود و کشورها این استراتژی تنبیهی نظیر ذیل را پیشنهاد دهند: در ابتدا تعرفه صفر را وضع نمایند. اگر تجارت آزاد در اولین دوره مشاهده شد، سپس،‌ تعرفه‌های مرتبط با تعادل نش را در نقطه دیگری در دوره دوم وضع نمایند و گرنه تعرفه‌ای را وضع کنند که واردات به اندازه صفر کاهش یابد. با این سیاستها و استراتژیهای بازیکنان درگیر در بازی تعرفه، نقاط تعادلی متفاوت و در نتیجه، ‌ رفاه اقتصادی متفاوتی برای طرفین حاصل می‌شود؛ اما مساله پایداری در نقطه تعادلی تجارت یا همان تجارت بدون تعرفه می‌باشد. حال آیا طرفین بر سر موضع خود می‌ماند و از تهدید می‌ترسند و چگونه می‌توان دریافت که اثر تهدید بر تصمیصم شرکای تجاری چگونه است؟ اگر همگی تجارت آزاد کنند، رفاه الف برای یک طرف تجاری و رفاه ب برای دیگری حاصل می‌شود. اگر یکی از تجارت آزاد سر باز زند رفاه او در حالی که دیگری واردات با تعرفه صفر از او انجام می‌دهد به سطح بالاتر از الف می‌رسد. اما طرف تجاری دوم این عمل تجاری رقیب را بی جواب نگذاشته و او نیز اعمال تعرفه بر وارداتش می‌کند که در نتیجه رفاه اقتصادی کشور خاطی اول به زیر رفاه اقتصادی منتج از تجارت آزاد می‌رسد. حال بر اساس یافته‌های تحقیق، هنگامی طرفین تجاری از اعمال تعرفه‌ها می‌ترسند و همان تجارت آزاد اولیه را پی می‌گیرند که کشورها، آینده را با نرخ بزرگی تنزیل نکنند. با گسترش تعداد دوره‌هایی که کشورهایی تعامل می‌کنند، یعنی اینکه فرض نمائیم بازی برای دوره‌های مدیدی ادامه یابد و شرکای تجاری قصد عدم تجارت را با یکدیگر نداشته باشند تجارت آزاد می‌تواند برای تمام سالیان ادامه یابد؛ در واقع اگر شرکای تجاری احساس کنند که نفع کنونی طفره یکجانبه از تجارت آزاد برای آنها از نفع تنزیل‌شده آتی هرگونه شرایط تجاری رخ داده، شامل تجارات آزاد یا غیرآزاد دوسویه، بیشتر است، به احتمال قوی به طور یکجانبه دست به اعمال تعرفه بر واردات خود می‌زنند و لذا تهدید بیان شده در ابتداء ایجاد تجارت، مثمر به ثمر نخواهد بود.