تاریخ:

1387

مجری:

میثم موسایی

کلیدواژه ها:

تاریخ تجارت، ایران، قاجار، پهلوی

هدف از بررسی حاضر شناخت وضعیت، تحولات، زمینه ها، عوامل و موانع مبادلات تجاری و ترکیب کالاها و طرفهای تجاری ایران و تأثیر سیاست های بازرگانی بر این تحولات و به طور غیر مستقیم شناخت وضعیت اقتصادی ایران در دوره پهلوی و قاجار بوده است. برای دستیابی به هدف مذکور مطالعات اسنادی، ملاک تجزیه و تحلیل قرار گرفته و مهمترین نتایج بدست آمده حاکی است که در دو دوره مورد بررسی تجارت خارجی ایران، شدیدا تحت تحت تأثیر مناسبات سیاسی ایران با کشورهای صنعتی از یک طرف و اوضاع داخلی اقتصاد و سیاست های بازرگانی از طرف دیگر بوده است. در تمام دوره مورد بررسی به جز سال های 1310،1320، 1331تا 1333 ،ا تراز بازرگانی منهای نفت منفی بوده و افزایش وابستگی به نفت نه فقط بر ساختار مبادلات تجاری نقش تعیین کننده ای داشته بلکه کل ساختار اقتصاد ایران را متأثر کرده است. در دوره قاجار مناسبات ایران با قدرت های خارجی و به ویژه رقابت دول استعمارگر و ساختار متمرکز قدرت و فساد و بی کفایتی شاهان قاجار مهمترین عوامل تعیین کننده ساختار تجارت خارجی ایران با سایر کشور ها بوده است. پر رنگ تر شدن سهم نفت در اقتصاد ایران ، ثبات و امنیت در سایه دیکتاتوری ، وضع قوانین جدید مربوط به تعرفه های گمرکی، انحصار بازرگانی خارجی، اقدامات پولی و تأسیس اداره تجارت مهمترین عوامل تأثیر گذار بر تراز بازرگانی، ساختار تجارت خارجی و ترکیب کالاهای صادراتی و وارداتی و طرف های تجاری ایران در عهد رضاشاه بوده است.وابستگی روزافزون اقتصاد کشور به درامد های نفتی، ملی شدن نفت، کودتا و حاکمیت دولت کودتا وبه تبع آن تغییر در ترجیحات سیاست خارجی،کمک های خارجی امریکا به دولت های پس از کودتا و اتخاذ سیاست های درهای باز پس از کودتا، اصلاحات ارضی، الزامات و محدودیت های ناشی از اجرای پنج برنامه توسعه از مهمترین عوامل تأثیر گذار بر تراز بازرگانی، ساختار تجارت خارجی و ترکیب کالاهای صادراتی و وارداتی و طرف های تجاری ایران در عهد پهلوی دوم( محمد رضا) بوده است. در کل باید گفت وضعیت تجارت خارجی و تحولات آن در صد سال اخیر به طور غیر مستقیم بیانگر تحولات اقتصادی در دوره مورد بررسی بوده و این تحولات نیز شدیدا متأثر از اوضاع سیاسی، تحولات اجتماعی، کسترش ارتباطات سیاسی و اقتصادی با کشورهای صنعتی و افزایش سهم نفت در اقتصاد کشور بوده است.