تاریخ:

1390

مجری:

الهام پیروز

کلیدواژه ها:

ح‍ق‍وق‌ م‍ص‍رف‌ک‍ن‍ن‍ده‌،

انجمن‌های حمایت از حقوق مصرف‌کننده در ایران در قانون حمایت از حقوق مصرف‌کننده که‌در سال 1388 به تصویب مجلس شورای اسلامی رسیده است مصوب شده و سازمان حمایت حقوق مصرف‌کنندگان و تولیدکنندگان مکلف به راه‌اندازی این انجمن‌ها در سه سطح ملی، استانی و شهرستانی شده است. انجمن‌های حمایت از حقوق مصرف‌کننده دارای پیشینه طولانی فعالیت در سایر کشورهای جهان می‌باشند و با توجه به موفقیت‌های کسب نموده در این خصوص و مشکلاتی که کشور در بخش حمایت از حقوق مصرف‌کننده وجود دارد این تصمیم اتخاذ گردید و این لایحه توسط دولت به مجلس ارائه و در آنجا نیز تصویب شد و شورای محترم نگهبان نیز آنرا تایید و جهت اجرا به دولت ابلاغ نمود. درحال حاضر تعدادی از این انجمن‌ها در برخی از شهرستان‌های کشور فعالیت خود را آغاز نموده‌اند و مشغول فعالیت می‌باشند. در این راستا در گزارش حاضر مدلی جهت ارزیابی و رتبه‌بندی انجمن‌های حمایت از حقوق مصرف‌کننده طراحی شده است تابدینوسیله عملکرد آنها در دوره‌های زمانی مشخص مورد ارزیابی قرار گرفته و نقاط ضعف و قوت عملکرد انجمن‌ها شناسایی شده تا بتوانند با بررسی آنها عملکرد خود را ارتقاء بخشند.برای دستیابی به نظام ارزیابی عملکرد مناسب برای انجمن‌های حمایت از حقوق مصرف‌کننده در فصل اول گزارش به همراه اهداف، سئوالات، ادبیات موضوع و متدولوژی انجام طرح مورد بررسی قرار گرفته است. از موضوعات مهم مطالعه شده در فصل اول گزارش تاریخچه شکل‌گیری حمایت از مصرف‌کننندگان و تولیدکنندگان در ایران بررسی که به تفصیل از ابتدا تاکنون تشریح شده است. از جمله اهداف سازمان حمایت، ‌فعالیت‌ها و حوزه‌های حمایتی، بازرسی و نظارت، موسسه استاندارد و تحقیقات صنعتی ایران، سازمان بین‌المللی استاندارد سازی، قوانین و مقررات مرتبط با حمایت از حقوق مصرف کنندگان در ایران، قانون نظام صنفی و قانون تعزیرات حکومتی از جمله مباحث مورد مطالعه دراین بخش از گزارش می‌باشد.در فصل دوم این گزارش مبانی نظری ارزیابی عملکرد و مدل‌های موجود ارزیابی عملکرد مورد بررسی قرار گرفته است که عبارتند‌از: بررسی مفاهیم و مبانی ارزیابی عملکرد تاریخچه و سیر تحول نظام ارزیابی عملکرد در جهان و ایران تفاوت‌های نظام‌های سنتی‌و نوین ارزیابی عملکرد در جهان، اهمیت و ضرورت سیستم‌ ارزیابی عملکرد، اهداف ارزیابی عملکرد،‌سطوح ارزیابی عملکرد،‌منافع سیستم‌های ارزیابی عملکرد، ویژگی‌های سیستم‌های ارزیابی عملکرد موفق و در نهایت انواع مدل‌های ارزیابی عملکرد مورد بررسی قرار گرفت و نقاط قوت و ضعف آنها ارائه گردید.در فصل سوم گزارش تجربه کشورها در خصوص انجمن‌های حمایت از حقوق مصرف‌کننده در ایران می‌باشد که در این فصل ابتدا تجربه کشورهای از جمله آلمان، چین،‌ بریتانیا، ایالات متحده آمریکا، در زمینه‌های حمایت از حقوق مصرف‌کننده بررسی شده و در ادامه تعاریفی در خصوص NGO ها و سازمان‌های غیردولتی ارائه شده و به خصوص NGO های حمایت از حقوق مصرف‌ در کشورهای از جمله اردن، پاکستان، ژاپن،‌آمریکا و سوئد مورد بررسی قرار گرفته و نشان داده شده که NGO های حمایت از حقوق مصرف‌کننده طی سال‌ها فعالیت خود چگونه توانسته‌اند موفقیت‌های چشمگیری در این خصوص بدست آوردند و همچنین سعی شده در این بخش از گزارش چنانچه در هر یک از این کشورها از روشی جهت ارزیابی عملکرد استفاده می‌کنند مورد بررسی قرار گیرد.در فصل چهارم گزارش طراحی تفصیلی مدل ارزیابی عملکرد انجمن‌های حمایت از حقوق مصرف‌کننده مورد بررسی قرار گرفته از جمله مباحث مورد بررسی دراین فصل جایگاه حقوقی سازمان‌های غیردولتی درحمایت از حقوق مصرف‌کننده در ایران می‌باشد زیرا یکی از اشکالات وارد بر این مباحث موضوع چگونگی تشکیل انجمن‌های حمایت از حقوق مصرف‌کننده به عنوان سازمان‌های غیردولتی زیر نظر یک سازمان دولتی می‌باشد که با توضیحاتی که در این بخش ارائه شده نشان داده می‌شود که در قانون وقتی بحث انجمن‌ مطرح می‌شود اشاره شده است که انجمن‌ها می‌توانند زیر نظر یک سازمان دولتی فعالیت نمایند و منافاتی با اصل موضوع ندارد. در بخش حقوقی مستقل اشاره شده است که انجمن دارای حقوق و تکلیف قانونی به طور مستقل از اعضاء تشکیل دهنده خود می باشد که می‌توانند مستقلا مبادرت به انعقاد قرارداد یا اقامه دعوا در دادگاه نمایند. وظایف و اختیارات انجمن‌ها، که در چهار بند مورد اشاره قرار گرفته است: آگاه سازی مصرف‌کنندگان از طریق رسانه‌های گروهی و ارتباط جمعی،‌انتشار نشریه، برگزاری مصاحبه و همایش و تشکیل دوره‌های آموزش عمومی و تخصصی ارائه نظریات مشورتی و همکاری با دستگاه‌های ذی‌ربط اجرایی، جهت اجراء موثر مقررات امور مربوط به حقوق مصر‌ف‌کنندگان بررسی شکایات و ارائه خدمات مشاوره‌ای و حقوقی به مصرف‌کنندگان ارجاع دعاوی به مراجع ذی‌ربط در صورت درخواست خواهان ساختار سازمانی انجمن‌های حمایت از حقوق مصرف‌کنندگان و اساسنامه انجمن‌های استانی حمایت از حقوق مصرف‌کننده بررسی شده و بر اساس همین اساسنامه شاخص‌های مهم جهت ارزیابی عملکرد استخراج شده است. این شاخص‌ها در چهار زیرگروه اصلی تعریف‌شده که عبارتند از:1- اطلاع‌رسانی و فرهنگ‌سازی 2- رسیدگی به دعاوی و شکایات 3- همکاری با ارگان‌ها و نهادها 4- منابع مالی، که هر کدام از این مجموعه‌ها دارای زیر مجموعه‌های دیگری نیز می‌باشند بدینوسیله شاخص‌های نهایی جهت ارزیابی عملکرد انجمن‌های حمایت از حقوق مصرف‌کننده نهایی شده در ادامه به منظور طراحی مدل نهایی با توجه به مشکلات مربوط به فرآیند تصمیم‌گیری جهت رتبه‌بندی با معیارهای چندگانه و نبود استاندارد که موجب کاسته شدن از دقت و سرعت لازم می‌شود روش‌های تصمیم‌گیری با معیارهای چندگانه طراحی گردیده لذا از سلسله مراتب تصمیم‌گیر و مقایسات زوجی معیارها در دوسطح استفاده شده است از آنجائیکه لازم است در فرآیند تصمیم‌گیری و رتبه‌بندی وزن و اهمیت هر یک از معیارها نسبت به هدف اصلی مشخص نموده استفاده از ساختار سلسه‌مراتبی و مقایسات زوجی به محققین این امکان را می‌دهد تا تفکرات و نگرش کیفی خبرگان و متخصصان را با روش ریاضی به صورت کمی در آورده و قابل اندازه‌گیری و مبانی تصمیم‌گیری قرار دهد. پس از دریافت نظرات خبرگان به منظور تعیین وزن معیارها ابتدا به میزان سازگاری ماتریس‌ها پرداخته شد تا ماتریس تصمیم‌گیری غیرقابل استاندارد از محاسبات خارج شود.پس از محاسبه وزن عوامل مختلف در ارزیابی و رتبه‌بندی NGO‌های حمایت از حقوق مصرف‌کننده از روش تاپسیس (رتبه‌بندی گزینه‌هابر اساس فاصله از وضع مطلوب) مهمترین نقطه قوت این روش این است که در بررسی گزینه‌های مختلف،‌ابتدا نسبت به تعیین وضع مطلوب اقدام و سپس فاصله هر گزینه را از این وضعیت مطلوب تعیین می‌کند که با توجه به مجموع نقاط قوت و ضعف مدل‌های مختلف مورد بررسی این روش با توجه به خصوصیات خاص انجمن‌های حمایت از حقوق مصرف‌کننده جهت ارزیابی و رتبه‌بندی پیشنهاد داده شده‌است و روش‌های انجام آن نیز به تفصیل توضیح داده شده است.در نهایت در فصل پنجم گزارش طراحی فرآیند ارزیابی فعالیت‌های انجمن‌های حمایت از حقوق مصرف‌کننده ارائه شده است که بر این اساس ابتدا لازم است تا گزارش‌های عملکرد هرانجمن به‌صورت ماهانه و سالانه بر مبنای شاخص‌های ارائه شده در مدل نهایی جمع‌آوری شود تا پس از جمع‌آوری آن گزارش‌ها وزن هر شاخص که در فصل چهارم مشخص شده به آن داده شده و در نهایت توسط مدل تاسیس که آن نیز به‌طور کامل تشریح شده محاسبه و رتبه هر انجمن مشخص و نقاط قوت و ضعف آن استخراج تا نسبت به بهبود عملکرد اقدام شود.