تاریخ:

1401/10/12

نویسنده:

مسعود کمالی اردکانی

کلیدواژه ها:

تله وابستگی اقتصاد - کالاهای اولیه - حوزه‌های فناوری - حوزه های نوآوری - توسعه فناوری

اقتصاد یک کشور را زمانی وابسته به کالای اولیه (کامودیتی) قلمداد می‌کنند که حداقل 60 درصد از درآمد صادرات کالایی خود را از بخش کالاهای اولیه تامین کند. براساس گزارش انکتاد 19-2018 حدود دو سوم (64 درصد) کشورهای در حال توسعه وابسته به کالای اولیه بوده‌اند، در حالی که این رقم برای کشورهای توسعه‌یافته حدود 13درصد برآورد شده است. این نشان می دهد که وابستگی به کالای اولیه به طور خاص مسئله کشورهای در حال توسعه است و به نوعی در این وضعیت نامطلوب محبوس شده‌اند. مفهوم تله وابستگی به کالای اولیه در سه حالت قابل تصور است. اول، وضعیتی که در آن یک کشور در برخی دوره‌های مرجع به کالای اولیه وابسته است و برای مدت طولانی وابسته باقی می‌ماند (شرایط کشور زامبیا). دوم، که مبین وضعیت کشور نیجریه است، حالتی است که یک کشور ابتدا تنوع صادرات داشته، اما با گذشت زمان، به شدت به یک یا چند کالا وابسته می‌شود. سوم، وضعیتی است که کشور در ابتدا به کالایی وابسته است اما به مرور زمان صادرات خود را متنوع می‌کند و از وابستگی خارج می‌شود (کاستاریکا). تجربه اکثر کشورهای در حال توسعه شبیه نیجریه و زامبیا است. در واقع، هنگامی که یک کشور در حال توسعه به کالای اولیه وابسته است، بسیار دشوار است که خود را از این وضعیت خارج کند. از نظر اقتصاددانان توسعه، وابستگی به کالای اولیه با مشکلاتی مانند رشد کند و ساختار غیرمتنوع اقتصادی، توسعه انسانی پایین، نوسانات درآمدی، بی‌ثباتی اقتصاد کلان، بیماری هلندی، بی‌ثباتی سیاسی، حکمرانی ضعیف اقتصادی، جریان‌های مالی غیرقانونی و همچنین توسعه اجتماعی پایین همراه است. قرار گرفتن در معرض شدید شوک ها، از جمله شوک های ناشی از تغییرات آب و هوا و بیماری های همه گیر مانند کرونا از دیگر چالش‌های این کشورهاست. با این حال، همانطور که تجربه برخی کشورها نشان می دهد، می توان بر وابستگی به کالای اولیه غلبه کرد و از یک نظام تولیدی مبتنی بر استخراج یا کشاورزی به یک نظام تولیدی مبتنی بر ساخت تبدیل شد. موفقیت در این فرایند نیازمند گذر زمان طولانی، اراده سیاسی قوی و چشم انداز توسعه بلندمدت، واقع بینانه و همراه با یک راهبرد اجرایی بلندپروازانه اما معقول با استفاده از فناوری است.