تاریخ:

1387

مجری:

حجت خادمی

کلیدواژه ها:

مالکیت معنوی، فرش ایران

بررسی عوامل حقوقی موثر بر موضوع و تطبیق موضوع با قالب‌های حمایتی حقوقی موجود دنبال شده است، موجب تدوین 5 بخش به شرح ذیل گردید: 1- در بخش نخست چیستی، تعاریف، شاخص‌ها و ویژگی‌های فرش و شناخت عوامل و عناصر مادی مورد استفاده در تولید و عرضه فرش مورد بحث و بررسی قرار گرفته است. همچنین ویژگی‌های خاص فرش مناطق مختلف کشور و مراکز اصلی تولید قالی در ایران و نیز اشخاص ذیربط در امر تولید و تجارت فرش دستباف و قوانین مرتبط با شناسایی این اشخاص به تفصیل مورد بحث و بررسی قرار گرفته است. 2- در بخش دوم شیوه‌ی حمایت از علائم تجاری تولیدکنندگان و دست‌‌اندرکاران تجارت فرش مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته است. در این بخش ابتدا تعاریف و ویژگی‌های علائم تجاری، اشخاص ذی‌نفع از حقوق علائم تجاری و مرجع و شرایط ثبت علائم تجاری و ضمانت اجراهای حمایت از علائم تجاری تولیدکنندگان و دست‌اندرکاران فرش در سطوح ملی و بین‌المللی مورد توجه قرار گرفته است. 3- در بخش سوم امکان و چگونگی حمایت از فرش تولیدی مناطق مختلف کشور در قالب نظام نشانه‌های جغرافیایی مورد بحث و بررسی قرار گرفته است. تعریف و ویژگی‌های نشانه‌های جغرافیایی، اشخاص ذی‌نفع از حقوق نشانه‌های جغرافیایی، مرجع و شرایط ثبت نشانه‌های جغرافیایی و ضمانت اجرای حمایت از این نشانه‌ها در سطوح ملی و بین‌المللی از جمله مباحث مطرح شده در این بخش می‌باشند. 4- نظام حقوقی حمایت در مقابل رقابت غیرمنصفانه از جمله نظام‌هایی است که برای مقابله با رقابت غیراخلاقی و مکارانه برخی تولیدکنندگان فرش دستباف قابل حصول است. با توجه به سوءاستفاده‌هایی که هم‌اکنون از نام فرش ایران صورت می‌پذیرد این بخش به تشریح سازوکارهای حمایتی این نظام پرداخته و مباحثی همچون رقابت غیرمنصفانه و ضرورت مقابله با آن، مبنای حقوقی حمایت در مقابل رقابت غیرمنصفانه و استفاده از این نظام برای مقابله با سوءاستفاده از ویژگی‌های فرش ایران در سطح بین‌المللی را مورد تجزیه و تحلیل قرار داده است. 5- بخش پنجم و پایانی نیز با توجه به برخی کاستی‌های نظام‌های موجود مالکیت معنوی به ساختار نظام مطلوب حقوق مالکیت معنوی برای حصول حمایت کامل‌تر از فرش دستباف اختصاص یافته است و در همین راستا توصیه‌های حقوقی منتج از بررسی‌های صورت پذیرفته ارائه شده است. پیشنهادهات و توصیه‌های سیاستی : این مطالعه برنامه‌ی عمل ذیل را به عنوان رهیافت قابل اجرا پیشنهاد می‌نماید: 1- تعیین و تعریف ویژگی‌ها و خصوصیات فرش دستباف در مناطق مختلف کشور از جنبه‌های گوناگون به ویژه در خصوص مسائل ذیل: أ‌. تعیین مناطق تولید فرش دستباف براساس واقعیات و شواهد تاریخی، فرهنگی و ویژگی‌های طبیعی؛ ب‌. توصیف و تعیین مواد اولیه‌ی طبیعی مورد نیاز برای تولید فرش دستباف در مناطق مختلف کشور، البته لازم نیست که این توصیف بسیار دقیق باشد و توصیف کلی می‌تواند کافی باشد. برای مثال نژاد و ویژگی‌های خاص گوسفندان محلی و چگونگی تغذیه ایشان و تأثیر آن در تهیه پشم، ویژگی‌های طبیعی گیاهان رنگ‌زای محلی و حتی چگونگی تهیه دار قالی از درختان محلی و امثال آن می‌تواند به صورت کلی توصیف و تعیین شود؛ ت‌. توصیف و تعیین روش‌های تهیه و فرآوری مواد مذکور و نقش و تأثیر تجربه و دانش ساکنین محلی در تهیه و فرآوری این مواد؛ در این خصوص باید توجه داشت که اگر دانش استخراج، فرآوری و تولید برخی از این مواد صرفاً نزد برخی از اشخاص خاص موجود است، مرکز ملی فرش ایران باید سعی کند که دانش ایشان به صورت محرمانه حفظ شود و دسترسی به آن صرفاً توسط برخی افراد تعیین شده از جوامع محلی مجاز باشد؛ ث‌. تعیین و توصیف شیوه‌های تولید فرش دستباف در مناطق مختلف کشور و مهارت‌های خاص بافندگان جوامع محلی در بافتن فرش دستباف؛ ج‌. تعیین استانداردهای تولید و سایر ویژگی‌های اختصاصی فرش مناطق مختلف کشور که جوامع محلی در طول تاریخ خود را به رعایت این استانداردها ملزم دانسته‌اند. این استانداردها باید به همکاری مرکز ملی فرش ایران و جوامع محلی ذی‌نفع یا نمایندگان ایشان در اتحادیه‌ها صورت پذیرد؛ 2- اقدام فوری و عاجل مرکز ملی فرش ایران برای تعیین محدوده‌ی جغرافیایی مناطق اصلی تولید فرش دستباف در کشور. این اقدام باید با همکاری اتحادیه‌ها و انجمن‌ها‌ی فرش دستباف و نیز استفاده و بهره‌برداری از ظرفیت‌های علمی و تجربی موسسات پژوهشی و دانشگاه‌ها برای تعیین دقیق محدوده‌های مذکور بر اساس واقعیات تاریخی و ویژگی‌های طبیعی صورت پذیرد تا به نتایج مورد نظر دست یابد؛ در همین راستا، مرکز ملی فرش ایران می‌تواند از ظرفیت‌های سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری و به ویژه پژوهشکده‌ی مردم‌شناسی آن سازمان بهره‌گیری نماید؛ 3- تعیین دقیق دست‌اندرکاران تولید، عرضه و تجارت فرش دستباف در مناطق مختلف کشور به عنوان اشخاص ذی‌نفع در مناطق یاد شده توسط مرکز ملی فرش ایران با همکاری نمایندگان جوامع محلی و بومی و نیز انجمن‌های علمی مستقر در مناطق یاد شده؛ 4- اقدام عاجل و فوری سازمان ثبت اسناد و املاک کشور در فرآهم آوردن ظرفیت‌های لازم برای تشکیل و ثبت تشکل‌های فرش دستباف در مناطق مختلف جغرافیایی که توسط مرکز ملی فرش ایران تعیین شده است؛ با توجه به تشکیل اتحادیه‌های فرش دستباف بر اساس قانون نظام صنفی، مرکز ملی فرش ایران می‌تواند با استفاده از ظرفیت‌ها و دانش کارشناسان سازمان ثبت اسناد و املاک کشور و تجربیات ایشان اقدامات لازم را برای ثبت جداگانه این اتحادیه‌ها به عمل آورد؛ 5- اقدام سازمان ثبت اسناد و املاک کشور و مرکز ملی فرش ایران در اجرای برنامه‌های آموزشی به منظور ‌فرهنگ‌سازی و آگاه‌نمودن نمایندگان جوامع محلی دست‌اندرکار تولید، عرضه و تجارت فرش برای طراحی و انتخاب علائم تجاری هم توسط تک تک تولیدکنندگان و هم طراحی و انتخاب علائم جمعی توسط گروه‌هایی که نماینده ایشان به شمار می‌روند که به نظر می‌رسد در این ارتباط اتحادیه‌های تولیدکنندگان فرش دستباف کشور به عنوان بهترین محل برای اجرای چنین برنامه‌هایی باشد؛ 6- اقدام مشترک سازمان ثبت اسناد و املاک کشور و مرکز ملی فرش ایران در اجرای برنامه‌هایی به منظور آشنا نمودن نمایندگان جوامع محلی و به ویژه اتحادیه‌های بافندگان و صادرکنندگان فرش دستباف با نشانه‌های جغرافیایی و نیز ثبت این نشانه‌ها برای فرش‌های دستباف تولیدی در مناطق مختلف کشور با رعایت مناطق جغرافیایی مذکور در بند (2) پیش‌گفته؛ 7- با توجه به آنکه تمامی اقدامات یاد شده صرفاً در صورتی مثمر ثمرخواهد بود که ویژگی‌های قانونی و حقوق جوامع مصرف‌کننده‌ی فرش دستباف ایران به ویژه در حوزه‌های علائم تجاری، نشانه‌های جغرافیایی و جلوگیری از رقابت نامشروع شناخته شود، لذا لازم است که مرکز ملی فرش ایران و اتحادیه‌‌های تولیدکنندگان و صادرکنندگان فرش دستباف به صورت مستمر از ظرفیت‌های علمی و حقوقی سازمان ثبت اسناد و املاک کشور در این زمینه استفاده نمایند. به ویژه برگزاری دوره‌های ویژه حقوقی برای نمایندگان جوامع محلی و اتحادیه‌های تولیدکنندگان و صادرکنندگان می‌تواند به حفظ حقوق ایشان کمک نموده و در مواقع لزوم نیز امکان پیگیری‌های قضایی را برای ایشان فراهم آورد؛