تاریخ:

1390

مجری:

داود چراغی

کلیدواژه ها:

تنظیم بازار، توید، تجارت، قیمت، سیب درختی، سیاست‌های دولت

از جمله وظایف اقتصادی دولت‌ها، تنظیم بازار کالاها و خدمات در جهت رشد و توسعه تولید در کشور و به تبع آن افزایش اشتغال مولد از یک سو و حمایت از مصرف‌کنندگان از سوی دیگر می‌باشد. سیب درختی از جمله کالاهای اساسی، تولیدی بخش‌های کشاورزی و نهاده مورد فرآوری بخش صنعت است که در سال‌های اخیر مصرف آن از رشد بالایی برخوردار بوده است. تولید و فرآوری این محصول کشاورزی مهم که در بین میوه ها نقش زیادی در سبد مصرفی خانوارها دارد، همچنین سطح زیرکشت باغات سیب کشور بیش از 170هزارهکتار و نزدیک به دومیلیون و هفتصد هزارتن تولید، اهمیت زیادی در اشتغال و درآمد کشاورزان باغدار کشور دارد. به طوری که در حال حاضر، بیشترین انرژی، زمان و هزینه دولت در بین محصولات باغی کشور، اختصاص به نظام تهیه، تدارک و توزیع سیب درختی دارد. بررسی صورت گرفته نشان داد که در سالیان دهه 1380 دولت همواره دغدغه تامین و توزیع سیب درختی در ایام آخرسال را داشته و براین اساس در نیمه دوم سال باتوجه به برآورد کارشناسان از تولید و عرضه محصول سیب درختی کشور، برنامه ریزی و سیاستگذاری برای تنظیم بازار سیب درختی را انجام داده است. سیاستهای دولت از طریق «تعیین قیمت تضمینی خرید انواع سیب درختی»،‌ «ذخیره سازی سیب درختی»،‌ « استفاده از نرخ تعرفه فصلی»،‌ «پرداخت تسهیلات با نرخ سود حمایت شده برای ایجاد و باسازی باغات سیب کشور»، «توزیع وسیع محصولات سیب ذخیره شده از محل تولیدات داخلی و وارداتی به قیمت مصوب در مناطق مختلف کشور در ایام آخر سال»، « حمایت از سرمایه گذاری در ایجاد واحدهای فرآوری سیب درختی با پرداخت تسهیلات ارزی و ریالی»، « پرداخت جایزه صادراتی به صادرکنندگان میوه تازه سیب درختی و فرآورده های آن» و... اعمال شده است.قابل ذکر است اگرچه سیاستهای حمایت از تولید و مصرف سیب درختی در اکثر کشورها صورت می‌گیرد اما این کشورها عمدتاً از تولید و تجارت میوه تازه سیب درختی بجای محصولات فرآوری شده، حمایت می‌نمایند. بررسی اثر سیاستهای تنظیم بازار دولت در زمینه سیب درختی و فرآورده های آن بر تولید، تجارت و مصرف این کالاها در ایران نشان داد که این سیاستها اثر زیادی بر افزایش تولید به ویژه در تولید محصول باغهای سیب کشور داشته و تولید و مصرف این میوه اساسی و مهم که باتوجه به شناخت ارزش های غذایی روز به روز بیشتر مورد اقبال قرار گرفته، عمدتا از محل تولیدات داخل تامین شده است. همچنین مصرف این محصول در سال‌های اخیر افزایش یافته و این افزایش همراه با افزایش تولید سیب درختی در کشور بوده است. در این بین اگرچه سیاستهای دولت برای افزایش تولید و به تبع آن مصرف سیب درختی در کشور افزایش زیادی داشته و سیاستهای اتخاذی دولت در افزایش تولید موثربوده اما متاسفانه این سیاستهای در بخش بازرگانی به خصوص بازرگانی خارجی و صادرات این محصولات موفق نبوده است. چراکه باوجود جایگاه سوم در تولید سیب درختی در جهان، رتبه ایران در صادرات این محصول در سال 1387رده بیست و نهم بوده است. ضمن آنکه نظام تهیه، تدارک و عرضه سیب درختی در کشور عمدتا بصورت سنتی با فعالیت گسترده دلالان شامل سلف خران، بنکداران، عمده فروشان و خرده فروشان با قیمت کم، محصول سیب درختی تولید کشاورزان را خریداری و با قیمت بالایی آن را به مصرف کنندگان عرضه می دارند. ضمن آنکه بخش اعظم محصول تولیدی بصورت سنتی درجه بندی، بسته بندی و در نهایت به بازارهای داخلی و جهانی عرضه می شود. البته مشکلات مربوط به بازرگانی داخلی(نظام توزیع کالا و خدمات) و بازرگانی خارجی( صادرات و واردات کالاها و خدمات) تنها مربوط به محصول نمی باشد و برای بیشتر کالاها و خدمات در کشور به خصوص کالاهای صادراتی، کم وبیش این مشکلات وجود دارد. در هرحال باید توجه داشت که بازرگانی موتور رشد تولید کالاها و خدمات به خصوص محصولات کشاورزی، در کشور است و تا زمانی که این بخش اصلاح نشود، حتی باوجود فعالیت گسترده برای افزایش تولید و رشد بسیار مطلوب تولید سیب درختی درکشور، بهبود نظام تهیه، تدارک و توزیع سیب درختی در کشور بهبود نخواهد یافت. بررسی نظام تهیه، تدارک و توزیع سیب درختی و فرآورده های آن نیز این موضوع را بخوبی نشان داد که علی رغم اتخاذ سیاستهای مناسب برای افزایش تولید سیب درختی، عدم اتخاذ سیاستهای مناسب برای اصلاح نظام بازرگانی، موجب عدم موفقیت در عرضه محصول به مصرف کننده داخلی و همچنین صادرات محصول به سایر کشورها شده است. درکل عمده ترین سیاستهای تنظیم بازار سیب درختی توسط دولت در سالهای اخیر بشرح موارد ذیل بوده است. الف- تعیین نرخ تضمینی خرید انواع سیب درختی. ب- ارائه تسهیلات برای گسترش سطح باغات کشور به خصوص باغات سیب درختی. ج- تخصیص بودجه برای ذخیره سازی سیب درختی برای عرضه در ایام آخر سال از محل محصولات تولیدات داخل. د- استفاده از نرخ تعرفه فصلی برای واردات سیب در ماههای که مقدار تولید محصول در کشور ناچیز و صفر است. با توجه به سیاست‌های فوق‌الذکر دولت برای بهبود نظام تهیه، تدارک و توزیع سیب درختی، فرآورده های آن، می‌توان اذعان داشت که بخش اعظم برنامه‌های دولت برای افزایش تولید محصول با توجه به اهداف مدنظر از توفیق مناسبی برخوردار بوده اما در زمینه بازرگانی داخلی و خارجی این محصولات، دولت موفق نبوده است. بطور کلی هدف عمده دولت در سیاست‌های بکار گرفته شده برای تنظیم بازار سیب درختی و فرآورده های آن از یک طرف افزایش تولید داخلی این محصولات بوده و از طرف دیگر افزایش رعایت استانداردهای معمول در فرآیند درجه بندی، بسته بندی، ذخیره سازی، حمل و نقل و در نهایت عرضه این محصولات به مصرف کنندگان در طول سال بوده است. بررسی روند تولید سیب درختی، نشان از دستیابی به اهداف افزایش تولید در این زمینه بود. اما در ارتباط با بهبود کیفیت و استاندارد شدن فرآیند زنجیره تامین سیب درختی، متاسفانه همچنان این فرآیندها بصورت سنتی و با کمترین استفاده از ابزار و روشهای نوین انجام می گیرد. سیاست‌های مختلف بکار گرفته شده توسط دولت برای افزایش تولید سیب درختی کشور توانسته به اهداف متعالی دولت در این زمینه دست‌یابد و در حال حاضر نظام تهیه، تدارک و توزیع سیب درختی کشور عمدتا از محل تولیدات داخلی تامین می شود. این موضوع اگرچه موجب شده که نوسانات مختلف قیمت در بازار جهانی اثرات کمی بر قیمت محصولات تولید شده در داخل کشور داشته باشد اما از طرف دیگر نوسانات تولید داخلی اثرات زیادی بر قیمت در بازار داخلی دارد. از این رو نظام تهیه، تدارک و توزیع سیب درختی در ایران در مقابل تهدیدهای خارجی شکننده نمی باشد اما در مقابل تهدیدات داخلی بسیار شکننده است.