تاریخ:

بهمن 1392

نویسنده:

علیرضا امینی

کلیدواژه ها:

رقابت پذیری - بهره وری - رابطه

بر اساس ماده (79) قانون برنامه پنجم توسعه می‌بایست برنامه جامع بهبود بهره‌وری برای تمامی بخش‌های اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی تهیه و اجراء شود. این موسسه در چارچوب کمیسیون بهره‌وری صنعت، معدن و تجارت در اولین گام اقدام به شناسایی الگوی مناسب برای تدوین برنامه جامع بهره‌وری بخش‌های صنعت، معدن و تجارت (صمت) نموده است. (مطابق گزارش پیوست) . پس از بررسی مبانی نظری و الگوهای بین‌المللی مرتبط با عوامل موثر بر بهره‌وری، الگوی سیستمی رقابت‌پذیری مجمع جهانی اقتصاد (WEF) به عنوان الگوی مناسب برای تدوین برنامه جامع بهره‌وری بخش‌های صمت انتخاب گردید. این الگو هم به عوامل درون بنگاهی و هم به عوامل برون بنگاهی موثر بر بهره‌وری توجه می‌کند و در واقع نگرشی جامع و سیستمی به موضوع ارتقای رقابت‌پذیری و بهره‌وری دارد. مجمع جهانی اقتصاد، رقابت‌پذیری را به عنوان مجموعه نهادها،‌ خط‌مشی‌ها و عواملی تعریف می‌کند که سطح بهره‌وری یک کشور را تعیین می‌کند. سطح بهره‌وری نیز به نوبه خود تعیین‌کننده سطح رفاه پایداری است که نظام اقتصادی یک کشور می‌تواند به آن دست یابد. از سوى دیگر، سطح بهره‌ورى اقتصاد هر کشور علاوه بر آنکه توانایى آن را در دستیابى به سطوح بالاى رشد اقتصادی آشکار می‌سازد، از تعیین‌کننده‌هاى اصلى بازده سرمایه است و یکى از عوامل اساسى در تعیین «قابلیت رشد» هر اقتصاد به شمار مى‌رود. بنابراین، عوامل تعیین‌کننده رقابت‌پذیری همان عوامل موثر بر بهبود بهره‌وری است (با تاکید بر کالاها و خدماتی که دانش و فناوری در تولید آنها نقش بیشتری دارد). تدوین برنامه جامع بهره‌وری بر مبنای الگوی رقابت‌پذیری با شرایط جدید اقتصاد بین‌الملل (یعنی گسترش رقابت در بازارهای داخلی و خارجی) و اهداف ترسیم شده در سند چشم‌انداز جمهوری اسلامی ایران در افق 1404 هجری شمسی مبنی بر دستیابی به جایگاه اول اقتصادی، علمی و فناوری در منطقه و تبدیل شدن به کشوری توسعه‌یافته، هماهنگی دارد. یکی از مزایای مهم این الگو آن است که شاخص رقابت‌پذیری جهانی هر سال بطور منظم و مستمر برای حدود 148 کشور جهان اندازه‌گیری و منتشر می‌شود و ایران می تواند نقاط قوت و ضعف خود را شناسایی و فاصله خود را با کشورهای منطقه سند چشم‌انداز و همچنین کشورهای توسعه یافته رصد نماید. گفتنی است، آمارهای مورد نیاز برای اندازه گیری بهره‌وری با یک وقفه زمانی چند ساله منتشر می شود ولی شاخص رقابت‌پذیری هر سال بصورت منظم و به روز منتشر می شود. با توجه به نتایج ارزیابی تجربی مبتنی بر داده‌های آماری گذشته در خصوص وجود رابطه مثبت بین رقابت‌پذیری و بهره‌وری، می‌توان از تغییرات شاخص رقابت‌پذیری به عنوان یک راهنما برای شناسایی و درک تغییرات بهره‌وری استفاده نمود. بر اساس آخرین گزارش منتشر شده که مربوط به سال 2013 است، ایران دارای رتبه 82 بین 148 کشور جهان است که جایگاه ایران نسبت به سال قبل آن 16 پله بدتر شده است. همچنین، ایران بین 18 کشور حوزه سند چشم‌انداز، در رده 13 قرار دارد و جایگاه کشور از نظر رقابت‌پذیری در میان کشورهای حوزه سند چشم‌انداز نسبت به سال‌های گذشته بدتر شده است. بنابراین، فاصله بهره‌وری ایران با رقبای اصلی خود در منطقه بیشتر شده است. بر اساس نتایج آزمون تجربی انجام شده در خصوص کشورهای در حال توسعه هم سطح با ایران، توسعه نیازهای پایه(مشتمل بر نهادها، زیرساخت‌ها، محیط اقتصاد کلان و سلامتی و آموزش‌ابتدایی) بیشترین همبستگی را با بهره‌وری دارد. در مرحله بعد، ضرایب همبستگی بین تقویت‌کننده‌های کارایی و عوامل نوآوری و پیشرفتگی با بهره‌وری به نسبت زیاد است و به هر دو گروه عوامل در تدوین برنامه جامع بهره‌وری باید تقریبا اهمیت یکسانی داد. این یافته‌ها حاکی از آن است برای رشد مستمر و شتابان بهره‌وری می‌بایست یک برنامه جامع داشت که عوامل سه گانه موثر بر بهره‌وری(نیازهای پایه، تقویت کننده‌های کارایی و عوامل نوآوری و پیشرفتگی) را بصورت جامع پوشش دهد. خوشبختانه، برنامه جامع بهره‌وری بخش‌های صمت با این رویکرد تهیه شده است که پیش نویس آن پیشتر ارسال شده است. در خاتمه پیشنهاد می‌شود برنامه جامع بهره‌وری کل کشور با استفاده از رویکرد سیستمی رقابت‌پذیری تدوین و اجراء گردد.