تاریخ:

خرداد 1391

نویسنده:

محمدرضا عابدین مقانکی

کلیدواژه ها:

تجارت - خارجی - ایران - برنامه سوم توسعه - برنامه چهارم توسعه

در این گزارش تجارت‌خارجی ایران در برنامه‌های سوم و چهارم توسعه کشور مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته است. بررسیها حاکی از آنست‌که درصد تحقق صادرات غیرنفت‌خام ایران طی برنامه سوم معادل 92 درصد و طی برنامه چهارم حتی بیش از هدف برنامه و معادل 5/184 درصد بوده است. درعین حال درصد تحقق واردات ایران طی برنامه سوم 2/102 درصد و در برنامه چهارم در حد 7/129 درصد بوده است.تراز تجاری ایران بدون صادرات نفت‌خام، با توجه به وابستگی ایران به صادرات نفت خام، سالهاست که منفی است. تراز تجاری بدون صادرات نفت‌خام طی کل برنامه سوم معادل منفی 2/90 میلیارد دلار بوده و طی کل دوره برنامه چهارم به منفی 9/142 میلیارد دلار افزایش یافته است. درصد پوششی واردات توسط صادرات غیرنفت‌خام کشور نیز از 4/22 درصد طی برنامه سوم به 6/40 درصد طی برنامه چهارم افزایش یافته است. بررسی وضعیت تمرکز در بازارهای صادراتی ایران طی دو برنامه سوم و چهارم نشانگر آنست‌که صادرات ایران به‌سوی تمرکز بازاری بیشتر گرایش پیدا نموده است. همچنین تغییر در بازارهای هدف نیز محسوس بوده، به‌گونه‌ای‌که برخی کشورهایی که به صورت سنتی در فهرست مهمترین بازارهای هدف صادراتی ایران قرار داشته‌اند، به‌تدریج جایگاه خود ار از دست داده‌اند (امارات متحده عربی و ایتالیا) و حتی برخی از آنها از میان ده کشور نخست خارج شده‌اند (آلمان و ژاپن). همچنین این کشورها جای خود را به‌کشورهای آسیایی همسایه ایران (عراق، افغانستان و ترکیه) یا کشورهای نوظهور آسیایی و دارای رشد شتابنده در عرصه تجارت (چین و هند) داده‌اند.تمرکز در کالاهای صادراتی ایران ویژگیهای متفاوتی داشته است. به‌طوری‌که سهم ده بازار نخست صادراتی ایران از 1/40 درصد در سال نخست برنامه سوم به 0/33 درصد در سال نهایی برنامه چهارم تنزل نموده است. همچنین ترکیب صادراتی ایران از کالاهای سنتی و کشاورزی به‌سوی محصولات کارخانجات پتروشیمی (که البته ماده اولیه عمده آنها نفت‌خام می‌باشد) گرایش یافته است.بررسی وضعیت تمرکز در بازارهای وارداتی ایران نشان می‌دهد، سهم ده کشور نخست تامین‌کننده واردات ایران از 56 درصد در سال نخست برنامه سوم به 73 درصد در سال پایانی برنامه چهارم افزایش یافته است. تغییر در فهرست مهمترین کشورهای تامین‌کننده نیاز وارداتی ایران، محسوس و البته محدودتر از تغییرات صورت گرفته در فهرست بازارهای هدف صادراتی می‌باشد. مهمترین تغییر، اهمیت یافتن کشور چین به‌عنوان یکی از مهمترین تامین‌کنندگان نیازهای وارداتی ایران است. سپس دو کشور آسیایی دیگر یعنی ترکیه و هند نیز به‌جمع ده کشور نخست تامین‌کننده نیازهای وارداتی ایران پیوسته‌اند. درحالی‌که کشورهای روسیه، ژاپن و برزیل از این جرگه خارج شده‌اند. در بحث وضعیت تمرکز در کالاهای وارداتی ایران می‌توان بیان نمود که سهم ده کالای نخست وارداتی از 8/20 درصد در سال نخست برنامه سوم به 6/21 درصد در سال پایانی رسیده و سپس با افزایشی اندک به 8/22 درصد در سال نخست برنامه چهارم رسیده و در نهایت به 7/24 درصد در سال پایانی برنامه چهارم صعود نموده است. در این میان مهمترین کالای وارداتی ایران از سال پایانی برنامه سوم که همین جایگاه را در سالهای نخست و پایانی برنامه چهارم نیز حفظ نموده، بنزین می‌باشدکه طی این سالها سهمی بین 7/7 تا 8/9 درصد از کل ورادات کشور را به خود اختصاص داده است.