تاریخ:

دي 1390

نویسنده:

مهدی رضائی

کلیدواژه ها:

سرمایه گذاری مستقیم خارجی - ایران - 1404

این گزارش به بررسی موضوعات مرتبط با FDI در منطقه سند چشم‌انداز 1404 پرداخت. در این گزارش ملاحظه شد که عربستان‌، قزاقستان‌و ترکیه، از بازیگران مهم جذب FDI در منطقه‌اند. همچنین ارمنستان، ازبکستان، یمن، افغانستان، تاجیکستان و کویت، به طور متوسط طی 10-20000، کمترین مقدار جذب FDI را داشته‌اند. در مورد کویت، این کشور بیشتر سرمایه‌گذار است تا سرمایه‌پذیر. ایران با متوسط جذب FDI به مقدار 3/2 میلیارد دلار طی 10-20000، در بین 22 کشور، در رتبه هشتم منطقه قرار دارد. آمار و ارقام مربوط به FDI نشان می‌دهد که ایران تا قبل از سال 2000، FDI کمی جذب نموده بود که پس از سال 2000، مخصوصا پس از سال 2002 و با تصویب قانون" تشویق و حمایت از سرمایه‌گذاری خارجی" رشد جذب FDI در ایران افزایش یافت. ایران در سال 2002، با جذب 66/3 میلیارد دلار FDI در رتبه نخست منطقه قرار گرفت. سیاستهای آزادسازی سرمایه‌گذاری در سال 2002 در ایران، نقش بسیاری در جذب FDI داشته است. کشورهای منطقه سند چشم‌انداز، FDIدر خارج نیز انجام داده‌اند و به طور متوسط طی دوره 10-2000، امارات، کویت، قطر، قزاقستان‌و ترکیه، بیشترین انجام FDI در خارج را بین کشورهای منطقه سند چشم‌انداز داشته‌اند. ایران نیز خروج FDI داشته است و با رونق جذب FDI در ایران، خروج FDI از ایران نیز رونق یافت. ایران در سال 2010، نزدیک 346 میلیون دلار FDI در خارج از ایران داشته است و از این لحاظ، در رتبه نهم منطقه قرار دارد؛ اما خروج FDI از ایران بسیار کمتر از جذب FDI به ایران می‌باشد. ترکیه و عربستان با انباشت ورود FDI به ترتیب 9/181 و 5/170 میلیارد دلاری، در رتبه نخست منطقه سند چشم انداز 1404 در سال 2010 FDI قرار دارند و از نظر این شاخص، این دو کشور تفاوت زیادی با سایر کشورهای منطقه سند چشم‌اندازه دارند. انباشت ورود FDI برای ایران در سال 2010، مقدار 6/27 میلیارد دلار می‌باشد از این نظر در بین کشورهای منطقه سند چشم‌انداز 1404، در رتبه هشتم قرار دارد. انباشت کم FDI در ایران به علت ورود کم FDI در سالهای قبل از تصویب و اجرای قانون سرمایه‌گذاری خارجی در ایران است. همچنین در این گزارش بیان شد که اگر فاصله زمانی تا افق سند چشم‌انداز 1404 را 15 سال فرض کنیم و فرض کنیم که ترکیه‌و عربستان در این فاصله 15 سال، فقط به اندازه‌ای FDI جذب کنند که تکافوی استهلاک FDI را بکند، ایران لازم است تا در افق 15 سال پیش‌رو، به طور متوسط سالی 3/10 میلیارد دلار برای رسیدن بر ترکیه و سالی 5/9 میلیارد دلار برای رسیدن به عربستان، جذب FDI داشته باشد. توجه شود که در بهترین حالت، ایران جذب 65/3 میلیارد دلاری FDI داشته است. در ادامه این گزارش، به مقایسه جهانی کشورهای منطقه در زمینه FDI پرداخته شد. سهم کشورهای در حال توسعه و کشورهای منطقه سند چشم‌انداز 1404 از FDI جذب شده به جهان در سال 2000 نسبت به سال 1995 کاهش یافت. سهم کشورهای منطقه سند چشم‌انداز 1404 از FDI جذب شده به کشورهای توسعه‌یافته نیز از سال 1995 به سال 2000 کاهش یافته است. همچنین دیده شد که سهم ایران از FDI جذب شده به منطقه از سال 1995 به آرامی تا سال 2002 رشد کرد و در سال 2002 این سهم به 27 درصد رسید؛ اما از سال 2002 این سهم کاهش یافت؛ گرچه از 2008، سهم ایران از FDI جذب شده به منطقه رو به افزایش گذاشت. از نظر FDI انباشت‌شده، سهم منطقه ازFDI ورودی انباشت شده کشورهای در حال توسعه از سال 1995 تا سال 2000 روند کاهشی داشت و از سال 2000 به بعد رو به افزایش گذاشته است. سهم ایران از FDI انباشت شده در منطقه سند چشم‌انداز در سال 2005، مقدار 2/6 درصد بود که پس از سال 2005 تا 2007 رو به کاهش گذاشت و از آن سال تا سال 2010، این سهم حول‌وحوش 4 درصد باقی ماند. در قسمت سوم در مورد تحولات غرب آسیا در رابطه با FDI نیز صحبت شد و گفته شد که دلایل اصلی رشد جذب FDI در این کشورها، رشد بالای اقتصادی، استراتژی متنوع‌سازی اقتصاد، اصلاحات اقتصادی و آزادسازی اقتصادی در این کشورها بوده است. در سالهای قبل از سال 2006، بخش خدمات این گروه از کشورها نسبت به سایر بخشها در جذب FDI ضعیف عمل می‌نمود و بیشتر FDI به بخش صنایع تولید کارخانه‌ای کشورهای واقع در غرب آسیا، مخصوصاً صنایع کارخانه‌ای مرتبط با نفت و گاز، روان می‌گشت؛ امّا در سالهای اخیر، بخش خدمات در جذب FDI خوب عمل کرده است. FDI انجام شده در غرب آسیا، بیشتر از سوی شرکتهای فراملّی کشورهای توسعه‌یافته، اغلب کشورهای آمریکا، یونان و بلژیک، صورت گرفته است؛ هرچند که کشورهای در حال توسعه نیز سعی می‌کنند در غرب آسیا FDI انجام دهند. همچنین خود کشورهای واقع در غرب آسیا، در کشورهای یکدیگر FDI انجام می‌دهند. بیشتر FDI انجام شده در غرب آسیا جذب عربستان، ترکیه و امارات می‌شود و دلیل اینکه چرا این کشورها نسبت به سایر کشورهای غرب اسیا موفق‌اند، دلایلی چون 1- تسهیل قوانین برای جذب FDI در بخش خدمات؛ مخصوصاً در بخش مالی، مستغلات و ارتباطات 2- پیشرفت‌ برنامه‌های خصوصی سازی3- بهبود شاخصی محیط کسب و کار 4- رشد اقتصادی که از محیط کسب و کار نیز متأثر بوده است. 5- افزایش قیمت نفت و گاز که باعث شده است سرمایه خارجی به بخش نفت و گاز و صنایع کارخانه‌ای مرتبط با نفت گاز وارد شود. 6- رونق مناطق آزاد تجاری، مخصوصاً در کشور امارات. دیده می‌شود که بهبود محیط کسب‌وکار نقش زیادی در جذب FDI به این کشور داشته است. در قسمت چهارم این گزارش، به بررسی عملکرد و توام بالقوه کشورهای مهم منطقه سند چشم‌انداز 1404 و مقایسه این کشورها با ایران پرداخته شد. ملاحظه گشت که عملکرد ترکیه در جذب FDI از سال 200 تا سال 2007 به مرور بهتر گشته است؛ گرچه رکود جهانی در سالهای اخیر بر جذب FDI ترکیه تاثیر گذاشته و عملکرد این کشور از سال 2007 به بعد ضعیف شده است. از نظر شاخص بالقوه جذب FDI، این شاخص برای ترکیه از سال 2000 به بعد تا سال 2007 تقریبا ثابت بوده و حول‌وحوش رتبه میانی جهانی قرار دارد. شاخص عملکرد و بالقوه عربستان از سال 2000 تا سال 2007 به مرور بهتر شده است. شاخص بالقوه عربستان در جذب FDI جزء بهترین‌ها در سطح جهانی است. شاخص عملکرد عربستان از سال 2007 به بعد رو به بهبود بوده است؛ گرچه به علت رکورد جهانی، عملکرد عربستان در جذب FDI در سال 2010 تضعیف شده است. شاخص عملکرد ایران طی 7-2000 به غیر از دوره 6-2004، همیشه جزء ضعیفترین کشورهای جهان بوده است؛ در حالی که شاخص بالقوه ایران در جذب FDI طی دوره 7-2000 بالای رتبه میانی جهانی بوده و لذا ایران تنوانسته است به اندازه ظرفیت بالقوه خود، جذب FDI نماید. از سال 2007 به بعد نیز عملکرد ایران در جذب FDI مناسب نبوده و بسیار ضعیفتر از کشورهای مورد بررسی منتخب (مخصوصا عربستان) می‌باشد. در قسمت چهارم گزارش، شاخصهای توسعه‌ای که برای توان‌بالقوه کشورها در جذب FDI موثرند برای ترکیه و عربستان، بررسی شد. آن‌گونه که از گزارش می‌توان استنباط کرد، ایران در بسیاری از شاخصهای توسعه‌ای مرتبط با شاخص‌بالقوه جذب FDI وضعیت قابل رقابت و بعضا بهتر از ترکیه و یا عربستان دارد. مخاطرات سیاسی یک کشور برای تصمیم‌گیری شرکتهای فراملی برای انجام FDI بسیار مهم است و شاخصهای مرتبط با حکمرانی خوب، به اندازه زیادی شاخصهای مرتبط با مخاطرات سیاسی را پوشش می‌دهند. دیده شد که ایران در شاخصهای مرتبط با حکمرانی خوب، وضعیت نامناسبتری نسبت به عربستان و ترکیه دارد. بهبود شاخص سهولت کسب‌وکار در غرب آسیا، مخصوصا عربستان‌و ترکیه، یکی از عوامل مهم جذب FDI این کشورها بوده است. شاخصهای محیط‌و کسب‌وکار با حکمرانی خوب و مخاطرات سیاسی در ارتباط است. دیده شد که وضعیت ترکیه و مخصوصا عربستان در شاخص بهبود کسب‌وکار، به مراتب از ایران بهتر می‌باشد. کشورهائی که دارای شاخص سهولت کسب‌وکار نامناسب‌ در سال 2010 بوده‌اند، FDI کمتری نیز نسبت به سایرین جذب کرده‌اند. همچنین تورم را به عنوان مساله غامض ایران برای توسعه دانست. سطح تورم ایران نسبت به عربستان و ترکیه بالاست. تورم نشان دهنده مخاطرات اقتصادی یک کشور است و مخاطرات اقتصادی، شرکتهای فراملی را برای انجام FDI دلسرد می‌کند. در سال 2011، ایران در شاخص مرتبط به آزادی اقتصادی و شاخص آزادی تجارت، از وضعیت نامناسبی در مقایسه با عربستان و ترکیه برخوردار است. این دو کشور در شاخص آزادی اقتصاد و نیز شاخص آزادی تجارت، وضعیت به مراتب بهتری از ایران دارند. این گزارش سپس به توزیع بخشی FDI در ترکیه، عربستان و ایران پرداخت. در ایران، بخش تولید کارخانه‌ای با اهمیت‌ترین بخش در جذب FDI می‌باشد و بیشتر FDI روان‌شده به ایران، به زیربخشهای مرتبط با تولید کارخانه‌ای جذب شده‌اند؛ اما در عربستان و ترکیه، زیربخشهای خدماتی اهمیت دارند و بیشتر FDI جذب‌شده به این کشورها، به بخش خدمات روان شده است که دلیل آن، سیاستهای آزادسازی سرمایه‌گذاری در بخش خدمات می‌باشد. در هر دو کشور ایران و عربستان، صنعت" محصولات شیمائی" از بخش تولید کارخانه‌ای، بزرگترین جاذب FDI در بین زیربخشهای تولید کارخانه‌ای می‌باشد. دلیل اصلی آن این است که هر دو کشور دارای موهبت نفت بوده و سعی می‌کنند با کمک مشارکت خارجی و از طریق FDI، ارزش افزوده بالاتری در نفت خام خود ایجاد نمایند. برای بهبود جذب FDI به ایران، پیشنهادات ذیل ارئه می‌گردد. برای افزایش جذب FDI به ایران، رفع مشکلات مربوط به شاخص بالقوه جذب FDI در ایران می‌باشدو مهمترین ضعف ایران در این رابطه، کاهش مخاطرات سیاسی‌و بهبود محیط کسب‌وکار می‌باشد. آزادسازی اقتصادی تاثیر زیادی در جذب‌FDI می‌گذارد. اگرآزادسازی‌سرمایه‌گذاری به حیطه وسیعتری از اقتصادایران تسری یابد، به حتم جذب FDI به ایران افزایش خواهد یافت. ضمناً، بخش خدمات‌کشورهای منطقه جذب FDI زیادی داشته‌‌است که دلیل اصلی آن، آزادسازی سرمایه‌گذاری‌خارجی در این‌بخش بوده‌است. قوانین در ایران، هیچ تمرکزی به FDI نداشته و به آن اولویت نداده است؛ بنظر می‌رسد که این قوانین مایل است تمام موارد مرتبط با هر نوع سرمایه‌گذاری‌خارجی را با یک بسته قانونی حل‌و فصل نماید. قوانین مرتبط‌با سرمایه‌گذاری‌خارجی‌می‌باید رویکرد مثبت‌تری به FDIنسبت‌به سایر انواع سرمایه‌گذاری‌ها داشته باشد. نرخ تورم در ایران برای شرکتهای فراملی در زمره مخاطرات اقتصادی است و شرکتهای فراملی مخاطرات اقتصای را یک عامل منفی جدی برای انجام FDI می‌دانند. کاهش تورم گامی مهم برای جذب FDIمی‌باشد. نیروی‌کار ماهر و تحصیل‌کرده از عوامل سازنده شاخص توان بالقوه جذب FDI است‌و ایران نیروی تحصیل‌کرده بسیاری دارد. جذب تحصیل‌کرده‌ها‌و جلوگیری از فرار مغزها، در افزایش جذب FDI کمک می‌کند.