تاریخ:

تير 1391

نویسنده:

احمد تشکینی

کلیدواژه ها:

تامین - مالی

سرمایه به عنوان یکی از مهمترین عوامل تولید به شمار می‌رود. کارآفرینان و سرمایه‌گذاران برای تولید محصول و یا ارائه خدمات خود نیازمند تامین سرمایه لازم یا تامین مالی می‌باشند. این سرمایه می‌تواند از طرق مختلفی تامین شود. توانایی بنگاه در مشخص ساختن منابع مالی بالقوه برای تهیه سرمایه به منظور سرمایه‌گذاری و تهیه برنامه‌های مالی مناسب از عوامل اصلی رشد و پیشرفت یک کسب و کار به شمار می‌آیند. منابع مالی یک بنگاه می‌تواند از طریق صاحبان و سهامداران آن (منابع داخلی – سود تقسیم نشده) و یا از طریق منابع خارجی که منابعی به جز سرمایه سهامداران می‌باشد تامین شود. بنگاه‌ها ناگزیرند به منظور تامین سرمایه لازم برای تولید به بخش مالی مراجعه کنند بخش مالی هر کشور، وظیفه انتقال پس‌اندازها و تخصیص آنها به عنوان منابع سرمایه‌گذاری را برعهده دارد. بدین لحاظ سیستم مالی از سه عنصر اصلی تشکیل شده است که هر عنصر نقش بسزایی در پیشبرد سیستم مالی برای نیل به اهداف مورد نظر را ایفا می‌کند. عناصر سیستم مالی عبارتند از دارایی‌های مالی، بازارهای مالی و واسطه مالی.دارایی‌های مالی در سیستم مالی پیشرفته، نقش قابل توجهی را ایفا می‌کنند. زیرا پویایی بیشتر نظام مالی اقتصادی یک کشور، در گرو دارایی‌های مالی متنوع است که سرمایه‌گذاران را در مقابل طیف وسیعی از ابزارهای مالی قرار می‌دهد. دارایی در معنای عام آن، هر مایملکی است که ارزش مبادله دارد. دارایی ها را می توان به دو نوع دارایی‌های مریی یا مشهود و دارایی‌های نامریی و یا نامشهود تقسیم نمود. دارایی‌ مریی‌یا مشهود به دارایی‌هایی گفته می‌شود که ارزش مبادله آن به برخی ویژگی‌های فیزیکی آن وابسته است. داریی نامریی، نماینده حق قانونی، نسبت به منعفت آینده است. یکی دیگر از عناصر مهم سیستم مالی، بازارهای مالی است. بازار مالی بازاری است که در آن دارایی‌های مالی از جمله اعتبارات مالی مبادله یا خرید و فروش می‌شوند. بازار مالی جزیی از شبکه مالی است که وظیفه اصلی آن تجهیز پس‌انداز و تامین مالی برای بنگاه، دولت و سایر عوامل اقتصادی است. در واقع در بازار مالی وجوه قابل وام دهی از وام دهندگان به متقاضیان وجوه انتقال داده می‌شود. از جمله ویژگی‌های بازار مالی عبارتند از: تعیین قیمت دارایی از طریق روابط متقابل خریدار و فروشنده، تامین نقدینگی، کاهش هزینه معاملات و انتقال وجوه بین واحدهای اقتصادی. بازارهای مالی را به انحای مختلف طبقه‌بندی می‌کنند اما یکی از مهمترین آنها، طبقه‌بندی بازار مالی براساس سررسید حق مالی است. از این جنبه، بازار مالی به بازار پول و بازار سرمایه تقسیم می‌شود.بازار پول، بازاری است که در آن دارایی‌های مالی با سررسید کوتاه مدت مبادله می‌شود. از جمله ویژگی‌های این بازار عبارتند از درجه اطمینان بسیار زیاد در بازپرداخت اصل و بهره، درجه بالای نقدشوندگی، پایین بودن بازده سالانه اوراق بهادار با توجه به ریسک اندک آنها و بالا بودن سرعت مبادلات.بازار سرمایه بازاری است که در آن دارایی‌های مالی با سررسید بلندمدت مورد معامله و مبادله قرار می‌گیرند مهمترین ویژگی‌های این بازار عبارتند از، تنوع ابزارهای مالی، اطلاعات کامل در دسترس مشارکت کنندگان بازار و در صورتی که رقابت کامل در این بازار وجود داشته باشد قیمت توسط همه شرکت کنندگان تعیین خواهد شد. انتقال وجوه را در زمان‌های مختلف و بین افراد مختلف با سهولت و حداقل هزینه میسر می‌سازد. در بازار مالی معمولا موسسات و یا نهادهایی وجود دارند که وظیفه انتقال وجوه مازاد را از صاحبان منابع به صاحبان بنگاه‌های تولیدی و خدماتی به عهده دارند این موسسات یا نهادها در یک سیستم مالی به واسطه‌های مالی معروف‌اند. به طور کلی این واحدها با توجه به نوع عملکردشان به دو نوع واسطه‌های مالی سپرده‌پذیر و واسطه‌های غیرسپرده‌پذیر تقسیم می‌شوند.واسطه‌های مالی سپرده پذیر واسطه‌هایی هستند که انگیزه معاملاتی مورد توجه آنها است و از این طریق به جذب سپرده و انجام فعالیت‌های خاصی مبادرت می‌ورزند. بانک‌های تجاری، بانک‌های تخصصی یا توسعه‌ای، موسسات مالی و اعتباری غیربانکی و صندوق‌های قرض‌الحسنه، نمونه‌هایی از این نوع واسطه‌های مالی هستند. واسطه‌های مالی غیرسپرده‌پذیر، موسساتی هستند که منابع خود را به شیوه‌هایی غیر از جذب سپرده تامین می‌کنند. صندوق‌های سرمایه‌گذاری مشترک، شرکت‌های مالی، شرکت‌های اوراق بهادار، شرکت‌های سرمایه‌گذار و ... از انواع واسطه‌های مالی غیرسپرده پذیر به شمار می‌روند. واسطه‌های مالی از دو طریق به تامین مالی شرکت‌ها اقدام می‌نمایند که عبارتند از تامین مالی کوتاه مدت و تامین مالی بلندمدت. تامین مالی کوتاه مدت در واقع تعهداتی است که باید ظرف یکسال و یا کمتر بازپرداخت شود. این نوع تامین مالی می‌تواند برای رفع نیازهای فصلی یا موقت و یا تامین نیازهای دائمی مورد استفاده قرار گیرد. تامین مالی کوتاه مدت در مقایسه با تامین مالی بلندمدت مزایای متعددی دارد که از آن جمله می‌توان به مواردی چون سهولت دستیابی، انعطاف‌پذیری بیشتر و هزینه کمتر اشاره نمود. در مقابل این نوع تامین مالی، معایبی نیز دارد که از آن جمله می‌توان به نوسان نرخ‌های بهره در دوره‌های مختلف و نیاز به تجزیه بدهی را نام برد. ضمن آنکه قصور در پرداخت آن می‌تواند به درجه اعتباری شرکتی که با مشکلات مالی مواجه است صدمه وارد آورد. به طور کلی از جمله روش‌های مالی کوتاه مدت عبارتند از: اعتبارات تجاری، اوراق بهادار بازار پول (اسناد تجاری یا اوراق بهادار قابل معامله)، اوراق تجاری، گواهی پذیرش بانکی، اوراق قرضه رهنی، وام‌های بانکی اعم از وام‌های بانکی بدون تضمین ، وام‌های بانکی با تضمین. علاوه بر تامین مالی کوتاه مدت که سررسید آن یکسال و کمتر از یک سال است، شرکت‌ها می‌توانند به صورت بلندمدت نیز نسبت به تامین مالی کسب و کار اقدام کنند. این تامین مالی ظرف چند سال بازپرداخت می‌شود در این نوع تامین مالی بنگاه با مخاطره کمتری مواجه است و هزینه تامین مالی نیز کمتر است. به عبارت دیگر چنانچه بنگاه نیازهای بلندمدت خود را از طریق استقراض کوتاه مدت پشتیبانی مالی کند، ناگزیر باید در سررسید وام‌های کوتاه مدت نسبت به تجدید آن که با هزینه‌های اضافی نظیرهزینه‌های قانونی و مالی و امثال آن همراه است، اقدام نماید و مخاطرات بیشتری را از لحاظ مواجهه با هزینه‌های تامین مالی بالاتر و شرایط سخت‌تر تقبل کند. وام‌های بانکی بلندمدت، وام‌های شرکت‌های بیمه و موسسات اعتباری، بدهی‌های رهنی، اوراق قرضه از انواع تامین مالی یا بدهی بلندمدت برای شرکت‌ها به شمار می رود. علاوه بر این یکی دیگر از اقسام تامین مالی، تامین مالی از طریق اوراق مالی سرمایه‌ای است. اوراق مالی سرمایه‌ای عبارتند از سهام ممتاز و سهام عادی. سهام ممتاز و عادی از روش‌های تامین مالی بلند مدت می‌باشند که هزینه آنها بیشتر از بدهی بلندمدت است. سهام ممتاز سهامی است که نسبت به سایر انواع سهام، دارای امتیاز می‌باشد. این امتیاز شامل مشخص بودن سود سهام، اولویت در دریافت سود سهام، اولویت در دریافت مبلغ اسمی در زمان انحلال و در برخی مواقع داشتن حق رای بیشتر است. سهام ممتاز معمولا زمانی منتشر می‌شود که هزینه سهام عادی بالا است، درجه اهرم مالی شرکت خیلی بالا بوده یا انتشار سهام عادی از نظر کنترل شرکت برای مالکان مشکل ساز باشد. سهام عادی، بخشی از سرمایه شرکت سهامی است که تعداد آن مشخص‌کننده میزان مشارکت، تعهدات ، منافع و حقوق صاحب آن در شرکت می‌باشد. مالکان شرکت سهامی، سهامداران آن هستند مسئولیت سهامداران محدود به سهام آنهاست. بنابراین شخصا مسئول بدهی‌های شرکت نمی‌باشند. شیوه‌هایی که در این فصل بدان اشاره شد تصویر جامعی از شیوه‌های تامین مالی توسط شرکت‌ها می‌باشد که با توجه به نیاز مالی و با توجه به تصمیم مدیریت مالی اقدام به تامین مالی کسب و کار خود می‌نمایند.به طور کلی کارکرد مناسب نظام مالی هر کشور مستلزم وجود بازار مالی کارآمد ایجاد و توسعه نهادهای مالی و ابزارهای مالی متنوع است. اغلب کشورهای توسعه یافته دارای بازار مالی کارآمد بوده و توانسته‌اند ابزارهای مالی متنوعی را در اختیار سرمایه‌گذاران قرار دهند. در بازار مالی ایران، بازار سرمایه نسبت به بازار پول کمتر توسعه یافته است. بسیاری از نهادهای مالی نیز در بازار سرمایه شکل نگرفته و یا به صورت ناکارآمد عمل می‌کنند. همچنین در خصوص ابزارهای مالی علاوه بر خلاء قانونی، ممنوعیت شرعی نیز وجود دارد. از جمله ابزارهایی که می‌تواند در کاهش ریسک سرمایه‌گذاری در بازار سرمایه و سایر بازارها کمک کند، ابزارهای مشتقه می‌باشد در صورتی که بدلیل وجود برخی محدودیت‌های شرعی در حال حاضر از این ابزارها استفاده نمی‌شود. البته همانطور که اشاره شد برخی از ابزارها همانند اوراق مشارکت جایگزین اوراق قرضه گردید و برخی از ابزارها و نهادهای مالی نیز در حال مطالعه و بررسی توسط فقها بوده تا در صورت عدم وجود اشکالات شرعی در آینده وارد بازار مالی کشور شده یا با اصلاحاتی ، اشکالات آنها برطرف شود. در مجموع توسعه نظام مالی کشور بویژه معطوف به بنگاه‌ها ، مستلزم توسعه نهادی ( حقوقی و اجرایی) است.