تاریخ:

دي 1392

نویسنده:

حسن حیدری

کلیدواژه ها:

تجارت - خارجی - ایران - 1392

در این گزارش وضعیت تجارت خارجی گمرکی ایران طی نه ماهه از سال 1392 بررسی شده است. نتایج بررسی مذکور نشان می دهد که میزان کل صادرات غیرنفتی ایران در این دوره از سال 1392 که از مبادی گمرکی ایران به جهان صادر شده 29.241 میلیارد دلار و میزان واردات 33.266 میلیارد دلار بوده است که به ترتیب نسبت به مدت مشابه سال قبل در صادرات، کاهش 8.52 درصدی و در واردات نیز کاهش 17.34 درصدی را شاهد هستیم. البته بر اساس آخرین گزارش گمرک، صادرات غیرنفتی در ده ماهه امسال با کاهش 2.55 درصدی نسبت به مدت مشابه سال قبل به 33 میلیارد و 788 میلیون دلار رسیده است. اگر این روند ادامه یابد، در پایان سال شاهد صادرات حدود 34/40 میلیارد دلاری خواهیم بود. همچنین بر اساس آمار ده ماهه میزان واردات 37.59 میلیارد دلار بوده است، و اگر این روند ادامه یابد، تا پایان سال 1392 میزان کل واردات گمرکی معادل 45.62 میلیارد دلار خواهد بود که از سال قبل به میزان قابل توجهی کمتر است. البته با توجه به گشایش های سیاسی که در ماههای اخیر در حال رخ دادن است، احتمال بیشتر بودن میزان صادرات و واردات در دو ماه پایانی سال نیز وجود دارد. شواهد نشانگر کاهش شدید تر واردات نسبت به صادرات است که با توجه به محدودیتهای ارزی در سالهای اخیر، کاهش درآمدهای نفتی و کاهش صادرات غیرنفتی که در مجموع درآمدهای ارزی کشور را شکل می دهند، و افزایش نرخ ارز طی دو سال گذشته، امری طبیعی است. در پایان سال گذشته کسری تراز بازرگانی 12 میلیارد دلاری وجود داشت، اما در حال حاضر اگر روند فعلی برای کل سال 1392 ادامه یابد، در پایان سال شاهد کسری حدودا 6.3 میلیارد دلاری بین صادرات غیرنفتی و واردات خواهیم بود. کاهش کسری تراز بازرگانی در صورتی می تواند یک اتفاق کاملا مثبت تلقی شود که افزایش بیشتر صادرات در کنار رشد کمتر واردات سبب کاهش این شکاف شده باشد، اما در سالهای اخیر شاهد کاهش صادرات غیرنفتی در کنار کاهش شدیدتر واردات هستیم. از سوی دیگر، بخش بزرگی از واردات کشور، واردات برای تولید است. به بیان دیگر، واردات کالاهای سرمایه ای و واسطه ای بخش قابل توجهی از واردات کشور را تشکیل می دهند. در این صورت اگر این کاهش واردات بیشتر در این گروه از کالاها رخ داده باشد، باید منتظر کاهش توان تولید و سرمایه گذاری در سالهای آینده باشیم. بررسی آمار کلی صادرات و واردات طی نه ماهه طی شده از سال جاری نشانگر کاهش ارزش صادرات در مقابل افزایش وزن آن است. این در شرایطی است که در همین مدت شاهد هستیم ارزش هر تن کالای وارداتی به ایران افزایش یافته است. به بیان دیگر، ایران به جهان کالاهای کم ارزش با وزن بیشتر صادر می کند و در مقابل کالاهای باارزش بیشتر و وزن کمتر وارد می کند و این روند در حال تشدید است. به بیان دیگر، رابطه مبادله قیمتی به زیان اقتصاد ایران در حال تغییر است. بررسی ها نشان می دهد سبد کالاهای صادراتی ایران به زیان کالاهای با ارزش افزوده بیشتر در حال تغییر است. تداوم این روند به زیان اقتصاد کشور است و باید سیاست گذاری مناسب برای کسب ارزش افزوده بیشتر از کالاهای صادراتی صورت گیرد. این روند نشان می دهد کالاهای ساخته شده که فرآوری و عملیات بیشتری بر روی آنها در داخل صورت می گیرد، قدرت رقابت خود را از دست می دهند و صادرات ایران به سمتی حرکت می کند که تنها شامل محصولات خام و اولیه ای است که ارزش افزوده پایینی دارند. بررسی سهم پنج مقصد اصلی صادرات غیرنفتی ایران نشان می دهد سهم چین و پس از آن هند از مجموع صادرات ایران افزایش داشته است. این وضعیت نشانگر روند تمرکز شدید صادرات ایران به سمت چین است. در بین کشورهای منطقه نیز عراق و امارات متحده عربی بیشترین سهم از صادرات را داشته اند. در مجموع علاوه بر تمرکز بالای صادرات ایران به چین و عراق، ارزش کالاهای صادراتی ایران به این کشورها نیز به طور متوسط پایین بوده و کالاهایی از ایران به این بازارها صادر می شود که ارزش افزوده بالایی ندارند. در حدود نیمی از صادرات غیرنفتی ایران با محصولات شیمیمایی و پتروشیمی مرتبط است. این وضعیت از یک سو مزیت نسبی ایران در این محصولات را نشان می دهد، و از سوی دیگر جای خالی محصولات صنعتی ساخته شده در ترکیب کالاهای صادراتی ایران را به رخ می کشد. به بیان دیگر، محصولاتی که فرآیندهای فرآوری بیشتری بر روی آنها انجام می شود و لذا حامل ارزش افزوده بیشتری هستند، جایگاه قابل توجهی در ترکیب صادرات غیرنفتی ایران ندارند. افزایش 99 درصدی در واردات برنج به همراه افزایش واردات کنجاله، و روغن سویای خام در این مدت ناشی از نیاز کشور به این اقلام و لزوم حفظ ذخایر کالاهای اساسی در کشور در جهت تامین امنیت غذایی کشور بوده است. علاوه بر آن، کد تعرفه 87032300 که شامل "وسایل نقلیه موتور پیستونی درونسوز با حجم سیلندر 1000 تا 1500 سانتیمتر مکعب" با رشد بیش از 150 درصدی در این مدت در رده پنجمین قلم عمده وارداتی کشور قرار گرفته است. این میزان افزایش در واردات خودرو بازتابی از بحران صنعت خودروسازی کشور و کاهش شدید تولید داخل و همزمان جایگزینی خودروهای خارجی به جای آن است. بر اساس آمارهای گمرکی واردات خودرو در نه ماهه سال 1392 از لحاظ تعداد نسبت به مدت مشابه سال 1391 بیش از 49 درصد و از نظر ارزش بیش از 31 درصد رشد را نشان می دهد. مقایسه اقلام عمده واردات با صادرات ایران نشان می دهد بر خلاف صادرات ایران که عمدتا از مواد شیمیایی مشتق شده از نفت و مواد اولیه معدنی تشکیل شده است، واردات ایران عمدتا از ماشین آلات، دستگاهها و مواد ساخته شده و فرآوری شده تشکیل شده است. این نشان می دهد که اقتصاد ایران هنوز در مسیر تکمیل زنجیره خلق ارزش از فرآیند تولید و کسب و توزیع آن در بین عوامل تولید داخلی دچار ضعف است. این وضعیت ناشی از عدم وجود یک استراتژی توسعه صنعتی هوشمندانه در سالهای گذشته است که بر اساس آن مسیر صنعتی ایران را به سمت خلق ارزش افزوده بالاتر از منابع طبیعی و انسانی موجود راهبری کند.