تاریخ:

1394

مجری:

داود چراغی

کلیدواژه ها:

فولاد، ایران، تولید، تجارت، تحریم، جهان، مقابله

فولاد از جمله صنایعی است که نقشی ویژه در رشد اقتصادی و صنعتی کشورها ایفا می‌کند. با توجه به اهمیت این محصول، مطالعه حاضر به بررسی اثرات تحریم بر سمت تولید و تجارت فولاد در ایران پرداخته است. بررسی روند تولید فولاد خام و محصولات فولادی کشور حاکی از رشد شتابان تولید از دهه هفتاد است. مصرف ظاهری فولاد خام کشور متوسط رشد 4 درصدی را در سال 1392 نسبت به سال 1381 تجربه کرده است. مصرف محصولات فولادی کشور همانند مصرف فولاد خام در کشور در دو سال 1391 و 1392 کاهش یافته است. طی چند سال اخیر جهت افزایش تولید فولاد در کشور سرمایهگذاری های متعددی صورت گرفته است. به نظر می رسد که در شرایط تحریم باید توجه خاصی به اکتشاف و استخراج از منابع جدید به منظور فعال سازی ظرفیتهای خالی کارخانجات شود. در همین رابطه باید گفت که ضعف قوانین و مشخص نبودن آنها یکی از شاخص ترین مشکلات حوزه سنگ آهن است که بیشتر تولیدکنندگان و صادرکنندگان با آن درگیر هستند. وضعیت زمان اجرایی شدن برخی قوانین هنوز مشخص نیست و این موضوع موجب سردرگمی تولیدکنندگان و صادرکنندگان می شود. بر اساس آمار، ایران در بین 151 کشور، رتبه پنجاهم را در صادرات آهن و فولاد به خود اختصاص داده است. میزان واردات فولاد خام و محصولات فولادی در سال 1392 نسبت به سال 1388 به طور متوسط سالانه 25 درصد رشد منفی داشته است.تشدید تحریم ها علیه ایران در سال 2011، مهمترین تهدید علیه صنعت فلزات ایران به شمار می رود. با توجه به تحریم ها، اجرای برخی از پروژه ها به علت عدم تامین منابع مالی، کمبود تخصص و مهارت و ناکافی بودن زیر ساختها، با تاخیر زیادی روبرو شده است. بر اساس نتایج، صنعت فولاد در دو بخش مواد اولیه تولید یعنی شمش فولاد و قطعات و فناوری نیاز به واردات دارد. بیشتر قطعات و ابزارهایی که در صنعت فولاد و کارخانجات استفاده می‌شود، اصولاً ساخت داخل ندارد. بنابراین یکی از اولویتهای مهم، سرمایه‌گذاری در فرآیند تولید شمش فولاد و به طور مشخص سرمایه گذاری در تبدیل سنگ آهن به شمش فولادی است. بر اساس یافته ها، علیرغم سرمایه گذاری های انجام شده در خصوص تولید محصولات فولادی، ولیکن به دلیل تحریم پیشرفت لازم و قابل انتظار در انجام پروژه ها به دلیل محدودیتهای اعتباری مشاهده نشده است. هم اکنون بخش صنعتی کشور مورد هدف تحریم قرار گرفته است که ممکن است به مرور به فلج شدن آن و عدم صرفه اقتصادی برای هرگونه فعالیت تولیدی و صنعتی بیانجامد. صنعت فولاد در دو بخش واردات مواد اولیه تولید و قطعات و فناوری از تحریم اثر می پذیرد که در نتیجه تولید محصولات فولادی نیز تحت تاثیر واقع خواهد شد. افزایش هزینه های واردات موجب افزایش قیمت محصولات خواهد گردید. به علاوه، تحریم‌ها ورودی و خروجی صنعت فولاد را دچار چالش کرده است. بسیاری از کارخانجات در تامین قطعات یدکی خود مشکل دارند و این قطعات به سختی تامین می‌شود. از طرفی ورود مواد اولیه و قطعات به کشور باید از مسیرهای فرعی و از طریق چند واسطه و با پرداخت نقدی صورت پذیرد که این مسئله خود باعث بروز هزینه زیادی می گردد که در نتیجه تولید محصولات فولادی را دچار بی ثباتی می کند. وجود تحریم باعث شده تا امکان تأمین تجهیزات با کیفیت از شرکتهای معتبر محدود شود. در دوره ای که تحریم ها علیه کشور تشدید شد، شرکت های معتبر سازنده تجهیزات صنعت فولاد همکاری خود را با شرکت های تولیدکننده محدود کرده و بعضاً از بازار ایران خارج شدند. این عدم محدودیت و عدم تمایل همکاری شرکت های مهم پیمانکاری در جهان دو پیامد مهم برای صنعت فولاد به همراه داشت: اول اینکه تمایل واحدهای فعال در تأمین قطعات و نیز طرح های در دست اجرا در تأمین خط تولید از کشور چین زیاد شده و عملاً چین به بزرگترین شریک تجاری صنعت فولاد کشور تبدیل شده است. دوم این که پیمانکاران خارجی با توجه به ریسک های مترتب بر تجارت با ایران علاوه بر افزایش قیمت-ها، شرایط بازرگانی سهل تری برای خود رقم می زنند. در این شرایط به منظور مقابله با شرایط تحریم باید استراتژیهایی اتخاذ گردد که موجب حفظ پایداری چرخه تامین و عرضه محصولات فولادی و همچنین افزایش خاصیت ارتجاعی و همچنین امنیت زنجیره تامین و عرضه فولاد شود. بر اساس نتایج مطالعه در اتخاذ استراتژیها موارد زیر جهت مقابله با تحریم پیشنهاد شد: "مدیریت مناسب تامین مواد اولیه صنعت فولاد وافزایش تولید مواد اولیه به ویژه سنگ آهن از طریق اکتشاف معادن جدید"، "حرکت در جهت تولید قطعات و دسترسی به فناوری مورد نیاز صنایع فولادی کارخانه"، "در اولویت قرار گرفتن تامین میزان محصولات فولادی مورد نیاز بازار، افزایش صادرات محصولات فولادی، فعال سازی ظرفیت واحدها و کارخانه ها و استفاده از تمام ظرفیت واحدها و کارخانه های تولید کننده محصولات فولادی، و تامین مواد اولیه صنعت فولاد به منظور جلوگیری از افزایش قیمت محصولات فولادی"، "در شرایط تحریم، اولویت نخست باید پاسخ گویی و تامین تقاضای بازار و سپس توسعه صادرات در اولویت دوم قرار گیرد و سیاستهای تجاری بر این اساس تنظیم گردد"، "در نظر گرفتن شرایط ویژه و حمایت های بیشتر و خاص برای بخش خصوصی در چرخه تبدیل سنگ آهن استخراجی به فولاد خام و همچنین مراودات تجاری"، "واردکنندگان با شناسایی کشورهایی که حتی در شرایط تحریم حاضر به همکاری با ایران هستند، می توانند از اثرات تحریم بکاهند. چین با سهم 3/15 درصد در کل واردات ایران در سال 1391 یکی از شرکای مهم تجاری ایران به ‌شمار می‌رود. نقش چین از این حیث اهمیت دارد که یکی از معدود کشورهای مجاز در خرید نفت از ایران است". افزون بر موارد فوق باید اشاره کرد که یکی از ویژگی هایی که در واردات صنعت فولاد دیده می شود، وجود کشورهایی (مانند کره جنوبی، امارات، قبرس، ترکیه، چین، روسیه، هند، اتریش، پاناما، قزاقستان، آذربایجان، سوئیس و لتونی) به عنوان صادرکننده کالا به ایران می باشد که در تحریم های فعلی علیه ایران دخالت چندانی ندارند. وجود کشورهایی که معمولاً با ایران روابط مناسبی داشته اند برای دور زدن تحریم بسیار مؤثر است.