تاریخ:

شهريور 1403

نویسنده:

حامد عادلي نيک, فرزانه صمديان

کلیدواژه ها:

نقشه راه - هوشمندسازی - معادن - ایران

در بسیاری از کشورهای توسعه‌یافته، روی ظرفیت‌های بخش معدن برای توسعه اقتصاد تمرکز زیادی شده است، اما باید دانست در ایران میزان بهره‌برداری از ذخایر معدنی به دلیل تجهیزات قدیمی و کهنه در سطح مورد انتظاری قرار نداشته و لازم است با حمایت‌های دولت و ورود تکنولوژی‌های نو آن را تقویت کرد. از چالش‌های عمده سیاستگذاری بخش معدن در ایران می‌توان به فقدان اطلاعات و داده‌های صحیح قابل اعتماد یا به عبارت بهتر ضعف در زیرساخت‌های اطلاعاتی و ارتباطی، انعقاد قراردادهای غیرشفاف، معاملات و واگذاری‌های پنهانی، اتخاذ تصمیم‌های دولتی بدون مشورت عمومی یا گفت‌وگو با ذینفعان و بوروکراسی پیچیده اداری فقدان طرحی جامع برای هوشمندسازی معدن در ایران از سوی نهادهای مسئول، نبود دسترسی به تجهیزات هوشمندسازی در ایران به دلیل تحریم‌ها، چیرگی نگاه سنتی بر فعالیت‌های معدنی و عدم فرهنگ‌سازی درست در راستای ایجاد تغییرات فناورانه در معدنکاری است. امروزه با بهره‌گیری از تکنولوژی‌های نوین به ویژه هوشمندسازی بسیاری از مشکلات پیشِ روی فعالیت‌های معدنی قابل برطرف شدن است. به عبارت دیگر، استفاده از فناوری‌های نوین و هوشمند برای افزایش بهره‌وری تولید، نظارت اصولی بر فعالیت‌های صنعتی و معدنی و بهبود فضای کسب ‌و کار ضروری است. امروزه با پیدایش فناوری‌های نو امکان هوشمندسازی همه فرایندهای صنعتی و معدنی در بستر شبکه‌‌های اطلاعاتی و ارتباطاتی وجود دارد. هوشمندسازی می‌تواند در همه حلقه‌های زنجیره ارزش اعم از مطالعات اولیه فنی و اقتصادی، ارتباط میان دارندگان دانش فنی و سرمایه‌گذاران، صدور کلیه مجوزهای کسب ‌و کار، افزایش بهره‌وری تولید، بازاریابی، فروش و نظارت‌های فنی و قانونی بر فعالیت‌های صنعتی و معدنی موجب ایجاد تحول شود. از سوی دیگر، امروزه همان‌گونه که در انجام همه امور ابتدا امر صرفه اقتصادی و افزایش بهره‌وری اهمیت دارد، در معدن نیز این موضوع جایگاه ویژه خود را دارد. از این رو همه ساله در سراسر دنیا پژوهشگران حوضه اقتصاد و به ویژه معدن ایده‌ها، طرح‌ها و امکانات تازه‌ای پیشنهاد می‌دهند که به واسطه آن هزینه‌ها را می‌توان کاهش و سود را افزایش داد. از این رو، هوشمندسازی سیستم تجهیزات معدنی و مانیتورینگ تجهیزات، این مهم را محقق خواهد ساخت. در این پژوهش، مقدمه‌ای درباره معدنکاری، سطح هوشمندی و لزوم نیاز به هوشمندسازی معادن در ایران با توجه به ظرفیت‌های معدنی کشور آورده شده است. در بخش دوم، به چالش‌های معدنکاری در ایران همچون فرسودگی ماشین‌آلات، عدم حضور سیستم کنترل هوشمند ناوگان ترابری و نبود هماهنگی میان واحدهای ترابری،‌ نبود واحدهای تحقیق و توسعه در بیشتر معادن ایران، عدم اشتغال نیرو کار ماهر در بخش معدن و ... پرداخته می‌شود که با هوشمند کردن معادن تا حد زیادی مرتفع خواهند شد. در بخش سوم با توجه به چالش‌های موجود در بخش معدن ایران،‌ ضمن تعریف هوشمندسازی،‌ به چرایی هوشمندسازی معادن پرداخته می‌شود. از مهم‌ترین دلایل یاد شده در این پژوهش برای لزوم هوشمندسازی معادن، می‌توان به بهینه‌ کردن فرآیندهای زنجیره ارزش صنایع معدنی و فلزی اشاره کرد. در بخش چهارم ابزارها و مصادیق فناوری‌های هوشمند مانند حسگرها،‌ ابزارهای کنترلی،‌ رایانش ابری، هوش مصنوعی، اینترنت اشیاء، یادگیری ماشین، رباتیک، بلاکچین، اتوماسیون، واقعیت افزوده و مجازی و ... اشاره می‌گردد. سپس در بخش پنجم، به مصادیق بکارگیری مصادیق فناوری‌های هوشمند در فعالیت‌های معدنی در چهار حوزه اکتشاف، استخراج، فرآوری و HSE پرداخته می‌شود. در ادامه به تجربیات هوشمندسازی در جهان اشاره شد. در این بخش،‌ به شرکت‌های معتبر جهانی که پیشگامان هوشمند کردن حوزه‌های معدنی بودند، پرداخته شد. سپس در همین بخش مصادیق معادن هوشمند و پیشرفت‌های چشمگیر آنها در راستای بهبود شرایط فنی و اقتصادی با استفاده از روش‌های هوشمند در سراسر جهان اشاره گردید. همچنین در بخش هفتم تجربیات هوشمندسازی در معادن ایران بیان گردید و به شرکت‌های بزرگ معدنی در ایران همچون معدن مس سرچشمه، شرکت سنگ آهن مرکزی و ... که از پیشگامان هوشمندسازی معادن در ایران هستند، نیز پرداخته شد. علاوه بر این،‌ در این بخش به بررسی وضعیت هوشمندسازی معادن ایران و کاستی‌ها و مشکلات موجود بر سر راه آن پرداخته شده است. پس از آن در بخش هشتم به اکوسیستم نوآوری هوشمندسازی معادن در ایران پرداخته شد. در این گام، به ساختار اکوسیستم نوآوری و هوشمندسازی معادن در ایران، نهادها و بازیگران مختلف از جمله نهادهای دولتی همچون وزارت صمت، شرکت‌ها و انجمن‌های معدنی همچون ایمیدرو و ... و نقش آن‌ها در این صنعت اشاره گردید. در بخش نهم، از مهم‌ترین چالش‌های پیش روی هوشمندسازی در معادن ایران نیز یاد شد. بررسی وضعیت موجود در وزارت صنعت، معدن و تجارت برای فرآیندها و خدمات مختلف در بخش معدن و صنایع معدنی نشان می‌دهد که تاکنون برنامه‌ریزی و اقدامی برای هوشمندسازی انجام نشده است. بنابراین ایران در زمینه هوشمندسازی معادن در آغاز راه قرار دارد و نیاز است که بخش مدیریتی کشور توجه ویژه‌ای در این راستا برای پیشبرد اهداف بلندمدت اقتصادی داشته باشد و با تامین ملزومات هوشمندسازی معادن با توجه به پتانسیل معدنی موجود در کشور، این بخش تولیدی را به ارزآورترین بخش اقتصاد ایران تبدیل کند. سپس بخش دهم این گزارش به نقشه راه پیشنهادی هوشمندسازی معادن در ایران اشاره گردید. با بهره‌گیری از شرایط موجود در کشور و مصادیق هوشمندسازی معادن در جهان نقشه راه هوشمندسازی معادن در ایران در پنج گام تبیین شد که در گام نخست به تعیین نوع ماده معدنی، در گام دوم به بررسی سطح بلوغ شرکت معدنی از نگاه پیاده‌سازی اتوماسیون و میزان هوشمندسازی، در گام سوم به ارائه چارچوبی برای تشکیل پایگاه داده برای اجرا و پیاده‌سازی فرآیند هوشمندسازی، در گام چهارم به ارائه راهکار عملیاتی برای هوشمندسازی معدن، همگام با جدول زمان‌بندی تامین و توسعه زیرساخت‌های مورد نیاز و در گام پنجم نیز به اجرای هوشمندسازی در معادن پرداخته شد. در گام پایانی، به راهکارهای هوشمندسازی معادن ایران با توجه به نقشه راهی که ترسیم گردید، اشاره شد. این راهکارها به مسئولیت دولت برای ارایه تسهیلات و حمایت از بنگاه‌های فناور و هچنین ایجاد یک محیط مشارکتی برای سرمایه‌گذاری در حوزه‌ی هوشمندسازی معادن اشاره می‌کند که مستلزم تدوین یک بسته سیاستی حمایتی در راستای هوشمندسازی معادن و ایجاد شرکت‌های دانش‌بنیان معدنی است. راهکار ارزشمند دیگری که به آن اشاره شد، انتقال فناوری از طریق شرکت‌های معدنی بزرگ داخلی و استفاده از پتانسیل شرکت‌های دانش‌بنیان در راستای راه‌اندازی سیستم‌های هوشمند است که مستلزم ایجاد یک سیستم اطلاعاتی یکپارچه در بخش معدن در ایران می‌باشد. بنابراین با توجه به آنچه گفته شد، تحول دیجیتال و به عبارت دیگر هوشمندسازی معادن این پتانسیل را دارد که به شرکت‌های معدنی کمک کند تا هزینه‌‌‌های خود را کاهش دهند و سود شرکت را با ساده‌‌‌سازی فرآیندهای کاری خود و ارائه بینش روشن‌‌‌تر حاصل از داده‌‌‌های بیشتر برای هدایت تصمیم‌‌‌های استراتژیک، بهبود بخشند. براساس شاخص شتاب دیجیتال، صنعت معدن‌کاری به میزان ۳۰ تا ۴۰‌ درصد نسبت به سایر صنایع از نظر بلوغ تحول دیجیتال عقب‌‌‌تر است. این آمار فرصتی خواهد بود برای شرکت‌های معدن‌کاری پیشرو که بتوانند از سایر شرکت‌های بزرگ دیگر بخش‌های اقتصاد پیشی بگیرند.