تاریخ:

شهريور 1403

نویسنده:

حامد عادلي نيک

کلیدواژه ها:

مدیریت - باطله‌های معدنی - ایران

همگام با افزایش بهره¬برداری مواد معدنی فلزی و غیرفلزی، میزان تولید باطله معدنی افزایش یافته است. امروزه باطله¬های معدنی به یک چالش بزرگ زیست محیطی و ایمنی تبدیل شده¬اند، به همین دلیل بازیابی باطله مواد معدنی در کشورهای سرشار از مواد معدنی در سراسر جهان از اهمیت بسیار زیادی برخوردار است. سالیانه حجم عظیمی از باطله‌های مواد معدنی در سراسر جهان تولید می¬گردد که بیشتر آنها قابلیت بازیابی بسیار بالایی دارند. از دلایل مهم پرداختن به مدیریت باطله¬های معدنی و بازیافت و به کارگیری دوباره¬ آنها در صنعت، موضوع اقتصاد و محیط زیست است. همان¬گونه که بر همگان روشن است با توجه به پیشرفت پیوسته دانش و تکنولوژی و در پی آن تولید ماشین¬آلات پیشرفته معدنی، بازیابی باطله¬های معدنی را که در گذشته به عنوان مواد زاید به شمار می¬رفتند، اقتصادی کرده است و همچنین بازار گرم تقاضای کامودیتی¬ها در جهان امروز این روند را سرعت بخشیده است. از نگاه محیط زیستی نیز، بازیافت باطله¬های معدنی روند بهبود محیط زیست را نیز تسریع خواهد بخشید. افزایش میزان تقاضا برای مواد معدنی در نتیجه توسعه جهانی، منجر به تجمع باطله‌های معدنی شده است. در حال حاضر میزان تولید سالانه باطله‌های معدنی در سراسر جهان به 7 میلیارد تن رسیده است و پیش‌بینی می‌شود 19 میلیارد تن باطله جامد تا سال 2025 انباشته شود. برآورد می¬گردد که روزانه حدود یک میلیون تن سنگ معدن و باطله از معادن بزرگ مقیاس و چند هزار تن از معادن کوچک در روز تولید می‌شود. طبق برآورد، استخراج 1 تن زغال سنگ تقریباً 4/0 تن باطله معدنی و فرآوری تولید می¬کند. به همین ترتیب، تولید 1 تن مس تقریباً 110 تن باطله و 200 تن برداشت روباره ایجاد می¬کند. علاوه بر این، بیش از 500 میلیون تن باطله حاصل از آسیاب مواد معدنی در فرآیند فرآوری در سال از فرآیندهای مختلف تغلیظ سنگ معدن (برای نمونه، سرب روی، مس، آهن) تولید می¬شود. بنابراین، گزینش رویکردهای بهینه مدیریت پسماند برای بازیافت کارآمد مقادیر زیادی از باطله¬های معدنی که هر ساله از صدها عملیات معدنی در سراسر کشور (یا در سراسر جهان) تولید می‌شوند، به شدت مورد نیاز است. از سوی دیگر، ارزش بازار جهانی مدیریت باطله‌های معدنی،‌ درسال 2023 به میزان 3/25 میلیارد دلار آمریکا ارزش‌گذاری شد و پیش‌بینی می‌شود در طی دوره پیش‌بینی 7 ساله از سال 2023 تا 2030، با یک نرخ رشد ترکیبی سالیانه چشمگیر 5/2% افزایش یابد. بر پایه آمار، سوخت‌های معدنی بیش از 80 درصد کل بازار مدیریت پسماند معدنی را تشکیل دهد. سوخت-های معدنی از زباله های استخراج زغال سنگ، اورانیوم، گاز طبیعی و سایر فرآورده¬های نفتی تشکیل می¬شود. ایالات متحده تعهد زیادی به بازیافت باطله¬های معدنی در سال¬های اخیر نشان داده است، به گونه¬ای که نرخ بازیافت آهن و فولاد، متغیر در بازه 80 تا 90 درصد، میزان چشمگیری را نشان می¬دهد. بررسی داده‌های مصرف فلزات بازیافتی برای سال 2022 نشان می‌دهد که آلومینیوم، مس و نیکل به ترتیب 29، 32 و 56 درصد از کل مصرف ظاهری را تشکیل می‌دهند. در این گزارش، با توجه به آنچه که درباره اهمیت بازیافت باطله¬های معدنی و ساختار رده¬بندی شده چگونگی مدیریت این فرآیند گفته شد، در گام نخست به اهمیت و ابعاد مختلف باطله¬های معدنی و تاثیر آن بر محیط زیست پرداخته شده است. سپس ابعاد تولید باطله¬های معدنی در جهان و ایران بیان شد و همچنین نمونه¬های موفقی از فرآیند مدیریت درست باطله¬های معدنی در کشور چین آورده شد. نتایج طرح آمارگیری از معادن در حال بهره¬برداری کشور در سال 1400 نشان می¬دهد تعداد 6025 معدن فعال بوده¬اند که نسبت به سال 1399(5782 معدن) 2/4 درصد افزایش نشان می¬دهند. ارزش کل تولیدات معادن در حال بهره¬برداری کشور در سال 1400 بالغ بر 2750241 میلیارد ریال بوده است. همچنین میزان باطله¬برداری کلی در سال 1400 برابر با 696,098,155 تن و میزان استخراج سنگ خام 553,949,068 تن بوده است. علی رغم ابعاد گسترده معدنکاری و میزان تولید بالای باطله¬های معدنی در ایران، تبین قوانین و دستورالعمل-های جامع و فراگیر برای ایجاد یک بانک اطلاعی از باطله¬های معدنی در کشور و بهره¬برداری گسترده از آنها صورت نگرفته است. بنابراین در ادامه، بر اهمیت بازیافت مواد معدنی از باطله¬ها و راهکارهایی در راستای مدیریت بازیافت باطله¬ها پرداخته شده است. این راهکارها به صورت راهکارهای پیشگیری کننده، راهکارهای کنترل کننده شامل تثبیت شیمیایی و تثبیت بیولوژیکی و راهکارهای فرآوری باطله¬های حاصله شامل سیستم-های فرآوری همچون بیولیچینگ دسته¬بندی شدند. با توجه به آنچه که درباره اهمیت این موضع بیان گردید، نمونه¬هایی از بازیابی باطله¬های معدنی به شیوه¬های گوناگون در معادن مختلف ایران همچون معدن سنگ¬آهن چادرملو، معدن سرب و روی انگوران و معدن مس سرچشمه آورده شده است و اهمیت این بخش از صنعت از نگاه اقتصادی تبیین گردید. در بخش پایانی تدوین نقشه راه مدیریت باطله¬های معدنی بر مبنای بررسی وضعیت موجود ایران و شناسایی نقاط قوت و ضعف آن و پرداختن به الگوهای موفق جهانی و الگوگیری از آنها برای تطبیق با شرایط خاص ایران صورت گرفته است؛ در گام نخست به بررسی و شناسایی نوع و حجم پسماندهای معدنی ایجاد شده در یک منطقه خاص پرداخته شده است. در این گام پس از تعیین نوع و حجم باطله و ظرفیت¬های منطقه برای دپوی باطله، با انجام آزمایش¬های مشخصی غلظت عناصر و مواد مختلف فلزی موجود در آن باطله و مشخصات فیزیکی و شیمیایی پسماندها تعیین می¬گردد. در گام دوم ارزیابی زمینه¬های ایجاد آلودگی محیط¬زیستی ناشی از پسماندهای معدنی در برنامه کار قرار دارد. در این گام ابتدا به شناسایی منابع پتانسیل آلودگی محیط¬زیست، و ارزیابی تاثیرات مستقیم و غیرمستقیم آنها و ارائه راهکارهایی در راستای کاهش اثرات منفی باطله¬های معدن بر محیط زیست ارائه می¬گردد. در گام سوم، راهکارهای مدیریتی برای کاهش تولید باطله¬های معدنی و بهره¬گیری دوباره از آنها به گونه¬ای دسته¬بندی شده از جمله به کارگیری فناوری¬های پیشرفته برای کاهش باطله، بازیافت آن و بهره¬گیری دوباره از آن ارائه می¬گردد. علاوه بر آن، به مشوق¬هایی که شرایط جامعه را آماده پذیرش مفهوم بازیافت باطله¬ها می¬کند، اشاره خواهد شد.‌‌ یکی از مهمترین این عنوان¬ها ارائه تحلیل¬های هزینه-فایده مدیریت باطله¬های معدنی در منطقه است که موجب ایجاد انگیزه در شرکت¬های معدنی برای بازیافت باطله¬ها خواهد شد. پس از ایجاد انگیزه در تولید کننده¬¬ باطله¬های معدنی برای بازیافت آنها، در گام پایانی شیوه¬های تولید ارزش افزوده از پسماندهای معدنی، به منظور کاهش هدررفت منابع طبیعی دسته¬بندی شد. این گام¬ها، اولویت¬ها، شیوه¬ها و خلاقیت¬های مورد نیاز برای بازیافت باطله¬های معدنی را شامل می¬شوند و نقشه راهبردی بازیافت باطله¬های معدنی را به شیوه¬ای کاملا علمی_ اجرایی ارائه می¬دهد.