مؤسسه مطالعات و پژوهشهای بازرگانی در اجرای مواد 13 و 16 و تبصره ماده 17 لایحه قانونی تشكیل مراكز تهیه و توزیع كالا مصوب جلسه مورخ 1359/2/20 شورای انقلاب جمهوری اسلامی ایران برای مدت نامحدود تأسیس شده است.

هدف از تأسیس مؤسسه مطالعات و پژوهشهای بازرگانی، انجام تحقیقات، جمع‌آوری آمار و اطلاعات، نشر اطلاعات تجاری و انجام پژوهشهای لازم جهت تجزیه و تحلیل مسائل اقتصادی- بازرگانی داخلی و خارجی می‌باشد.

برابر تبصره 3 ماده 13 مستندات قانونی تشکیل مؤسسه «دارای شخصیت حقوقی واستقلال مالی و استخدامی بوده و آیین‌نامه‌های مالی و اداری و استخدامی و اجرایی آن توسط وزارت بازرگانی تهیه و به تصویب وزیر بازرگانی خواهد رسید و مؤسسه منحصراً تابع این قانون و آیین‌نامه و مقررات خاص خود بوده و از شمول قانون و مقررات مربوط به مؤسسات دولتی و وابسته به دولت و قانون محاسبات عمومی و قانون استخدام کشوری مستثنی است».

آنچه كه در طراحی ساختار تشكیلاتی مؤسسه مطالعات و پژوهشهای بازرگانی به عنوان یك اصل مطرح می‌باشد، هماهنگی و انطباق آن با اهداف تأسیس مؤسسه یعنی تامین پشتوانه فكری- علمی برای سیاستگزاری‌ در وزارت متبوع و از میان برداشتن خلاء اطلاعاتی در حوزه پژوهشهای صنعتی، اقتصادی و تجاری در كشور بوده است.

از سال 1390، با ادغام دو وزارتخانه صنایع و معادن و بازرگانی وظایف و مأموریت‌های مؤسسه نیز در همین راستا تغییر کرده است. این مؤسسه به عنوان بازوی اصلی فكری در وزارت صنعت، معدن و تجارت نقش پشتیبانی، تسهیل‌گری و تصمیم‌­سازی برای تحقق مأموریت‌ها و اهداف بخش­ صنعت،‌ معدن و تجارت انجام فعالیت خود را شروع نموده است. در این راستا اهم وظایف به شرح زیر تدوین گردیده است:

• راهبری، مدیریت و اجرای طرح‌های پژوهشی، كاربردی و توسعه‌ای بخش صنعت، معدن و تجارت؛
• انجام تحقیقات، تهیه و ارائه طرح‌های لازم در خصوص تعادل و تنظیم بازار داخلی، رشد و توسعه صادرات غیرنفتی، حمایت هدفمند از تولیدكنندگان و مصرف‌كنندگان، شناسایی و تقویت مزیت‌های نسبی و تجارت اسلامی، لجستیك و زنجیره تأمین؛
• انجام تحقیقات لازم و شناسایی فرصت‌های ناشی از عضویت در سازمان‌ها و مجامع تجاری- اقتصادی منطقه‌ای و بین‌المللی و همچنین بررسی امكانات بازارهای بین‌المللی به منظور حضور فعال كشور در سازمان‌های مذكور بویژه سازمان جهانی تجارت (WTO) و تشكیل بازار مشترك اسلامی‌؛
• بررسی ساختار بازار كالاهای داخلی به‌منظور شناخت اشكال انحصار و هزینه‌های معاملاتی در بازرگانی داخلی؛
• طراحی و پیشنهاد خط مشی‌ها، راهبردها و ارایه توصیه‌های سیاستی در توسعه بخش صنعت، معدن و تجارت؛
• ظرفیت‌سازی نیروی انسانی متخصص بمنظور پژوهش و مدیریت در حوزه‌های صنعت، معدن و تجارت از طریق آموزش‌های تخصصی و مهارت افزایی؛
• توسعه و بهبود زیرساخت‌های علمی، آموزشی و پژوهشی در بخش صنعت، معدن و تجارت؛
• همكاری و تعامل با دانشگاه‌ها و مؤسسات آموزش عالی و پژوهشی داخل و خارج كشور؛
• برگزاری همایش‌ها و سمینارهای بین المللی و ملی در حوزه صنعت، معدن و تجارت؛
• تشكیل اتاق‌های فكر و جلسات هم‌اندیشی به منظور پشتیبانی و تصمیم‌گیری مقامات ارشد وزارتخانه؛
• رصدكردن موضوعات و مسایل كشور(مرتبط با حوزه صنعت، معدن و تجارت) و ارائه تحلیل و راهبرد در خصوص آنها؛
• توسعه نشر گزارش‌های تحلیلی و آماری، كتب و شاخص‌های مرجع در بخش صنعت، معدن و تجارت؛

شورای عالی پژوهشی 
به منظور بررسی خط مشی کلی موسسه و همفکری در زمینه طرح‌های پژوهشی و ارزشیابی تحقیقات موسسه، شورای عالی پژوهشی با شرح وظایف زیر تشکیل می‌گردد:
وظایف:
الف- بررسی و اظهار نظر در مورد خط مشی و اصول کلی برنامه های پژوهشی موسسه با توجه به اهداف و وظایف؛
ب- ارزیابی فعالیت های پژوهشی موسسه و بررسی تدابیر لازم جهت پیشرفت و حسن جریان امور پژوهشی موسسه؛
ج- پیشنهاد تشکیل سمینارها و کنفرانس های عالی پژوهشی و دعوت از افراد صاحب نظر داخل یا خارج از کشور؛
د- بررسی و ارائه پیشنهادهای لازم در مورد چگونگی همکاری و ارتباط با موسسه با سازمانها و مجامع تحقیقاتی جهان
ه- بررسی های لازم در جهت هماهنگی طرح های پژوهشی موسسه با سایر طرح های کلی کشور با در نظر گرفتن اولویت ها 
و- اظهار نظر مشورتی پیرامون سایر اموری که از طرف سرپرست موسسه به شورا عرضه می‌شود