توضيح اجمالي:

قاچاق، جعل و احتکار کالا موجب تضعیف اقتصاد ملی، توزیع ناعادلانه کالا و عدم توانایی مدیریت عرضه و تقاضا در سطح جامعه شده و با ارائه کالاهای غیر ایرانی به نام ایران در خارج از کشور، آسیب فراوانی را به تولیدکننده داخلی و اقتصاد ملی تحمیل می‌کند. یکی از علل اصلی این موضوع، عدم بهره‌گیری از رویه‌های شناسایی اصالت کالاها در زنجیره تولید تا تجارت است. بررسی‌های انجام شده (علی‌الخصوص در حوزه موادغذایی تازه، دارو و قطعات صنعتی) نشان می‌دهد که در سامانه‌های مختلف دولتی برای شناسایی کالا، خدمات و ذینفعان از کدهای مختلف و بعضاَ بدون پشتوانه استاندارد استفاده می‌شود که موجب عدم هماهنگی بین دستگاه­های نظارتی ـ اجرایی و در نتیجه سودجویی دلالان، قاچاقچیان و یا جاعلان کالا و خدمات می‌گردد. یکی از راه‌کارهای مقابله با این وضعیت ایجاد قابلیت ردیابی اقلام کالایی در زنجیره تامین کشور است که نیازمند وحدت رویه در نحوه طبقه‌بندی و شناسایی کالا و خدمات و همچنین ایجاد زبان مشترک بین تمامی دستگاه‌های دولتی و نهادهای نظارتی مرتبط و تسهیل ارتباط کسب‌وکارها با سامانه‌ها و در نتیجه استخراج اطلاعات صحیح، به‌روز و در دسترس، ایجاد شفافیت و قابلیت ردیابی جامع و کارآمد است. این امر از طریق پیاده‌سازی طرح یکپارچه‌سازی اطلاعات کالا و خدمات با استفاده از استانداردهای بین‌المللی GS1 امکان‌پذیر است.  

نكات كليدي:  

برای استقرار طرح یکپارچه‌سازی اطلاعات کالا و خدمات و دستیابی به وضع مطلوب، چند اقدام اساسی به‌شرح زیر لازم است:

1- حذف بانک‌‌های اطلاعاتی موازی داده و استفاده از بانك اطلاعاتي جامع و مرجع كالا

ایجاد بانک‌های اطلاعاتی موازی باعث هدر رفت شدن منابع مالی و انسانی و به تبع آن افزایش هزینه‌ها به‌ویژه هزینه‌های فرصت می‌شود. لازم است با استناد به مصوبات قانونی و اسناد بالادستی موجود، همه دستگاه‌ها و نهادها موظف به استفاده از بانک اطلاعاتی مرجع و معتبر به‌صورت وب‌سرویس (و رایگان) شوند. بررسی‌ها نشان می‌دهد که امروزه كشورهاي توسعه‌یافته (مانند هنگ‌کنگ، ژاپن، استرالیا، ترکیه، آمریکا، اتحادیه اروپا) بهترين بهره را از دنياي باركدها برده‌اند و با استفاده از بانک‌های اطلاعاتی مرجع، از پراكندگي و افزايش تصاعدی فرآيندها در زنجيره‌تأمين جلوگيري كرده‌اند. بنابراین، طرح احراز اصالت کالا به کمک یکپارچگی بانک اطلاعاتی در چارچوب جدول زیر قابل ارایه است.

2- راهکار استقرار سیستم ردیابی

اقدامات جزیره‌ای درخصوص ردیابی اقلام راهبردی در سطح کشور کارایی لازم را ندارند. از جمله اهم علل این ناکارآمدی می‌توان به عدم استفاده از شیوه‌های استاندارد شناسایی و به‌اشتراک‌گذاری داده، عدم ثبت مکانیزه اطلاعات در نقاط مهم زنجیره ‌تأمین، عدم ثبت استاندارد اطلاعات در یک بانک مرجع و عدم استفاده از یک بانک مرجع برای دریافت و صحه‌گذاری اطلاعات اشاره کرد. برای پیاده‌سازی سطوح بالاتر و دقیق‌تر سیستم ردیابی لازم است در به‌اشتراک‌گذاری داده از نمادهای (GS1databar, GS1datamatrix, GS1 QR) و برچسب RFID اشاره کرد. همچنین در روش استاندارد نوع ثبت داده، شناسایی نقاط مهم برداشت اطلاعات در زنجیره‌ تأمین و استفاده یک بانک اطلاعاتی مرجع می‌تواند دستیابی به یک سیستم جامع را برای ایجاد ردیابی تضمین نماید.

ثبت اطلاعات خرید هر معامله مجزا و به‌شکل متوالی در طول زنجیره‌ تامین مطابق جدول ذیل سبب می‌شود ردیابی محصول تا مصرف‌کننده نهایی ادامه یابد. لازم به ذکر است که احراز هویت خریدار همزمان با اسکن دیتاماتریکس کالا توسط تلفن همراه خریدار و دریافت شماره تماس وی  توسط نرم‌افزار، انجام می‌شود.

3- راهکار استفاده از نمادهای استاندارد

به‌اشتراک‌گذاری داده یا تبادل اطلاعات مهم‌ترین اصل در یکپارچگی اطلاعات و ردیابی است. به این منظور مهم است که پس از شناسایی صحیح موجودیت‌های زنجیره‌تأمین، ثبت و ضبط خودکار داده با استفاده از نمادهای استاندارد صورت پذیرد. در حال حاضر، برخی سازمان‌ها در کشور این امر را برای کاربران به شکل ناقص انجام می‌دهند که الزامی است به‌منظور پیشگیری از سوءاستفاده کلاهبرداران توزیع و پخش کالا، از نمادهای استانداردی که سامانه مرکز ملّی شماره‌گذاری کالا و خدمات ایران براساس استانداردهای جهانی GS1 ارائه می‌دهد، استفاده شود.

نکته پایانی آنکه، در راستای استقرار طرح یکپارچه‌سازی اطلاعات کالا و خدمات، هماهنگی میان تمامی دستگاه‌های اجرایی و نظارتی و در رأس همه وزارت صنعت، معدن و تجارت به عنوان متولی امر در اصلاح وضعیت کنونی شناسایی، ثبت و ضبط خودکار داده و به‌اشتراک‌گذاری صحیح اطلاعات کالا امری لازم و ضروری است. رعایت و به‌کارگیری استانداردهای ثبت اطلاعات می‌تواند به کاهش چشمگیر و کنترل جعل و قاچاق منتهی می‌شود. در پیاده‌سازی این طرح الزامی است ضمن اولویت‌بندی کالاها، کارگروه‌های مرتبط تشکیل و طبق یک زمانبندی مشخص برای تحقق برنامه‌ها اقدام کنند.