كشورهاي مناسب منطقهاي جهت توسعه نفوذ تجاري ايران
ايران قرار است در برنامه توسعه چشم انداز به قدرت اول منطقه تبديل شود. بدين لحاظ ميبايست نفوذ تجاري قابل قبولي در كشورهاي منطقه داشته باشد. ارتقای نفوذ تجاري ايران در بازار کشورهای همجوار از اهداف سیاست تجاری و در چارچوب سیاستهای اقتصاد مقاومتی نيز ميباشد. اما براساس مطالعات صورت گرفته نفوذ تجاري ايران در كشورهاي همجوار در حال حاضر(براساس آمارهای سال 2014) بسيار اندك است. بگونهايكه جمهوری اسلامی ایران، صرفا در بازار دو كشور افغانستان و عراق دارای موقعيت و نفوذ تجاري می باشد كه آنهم توانسته بهعنوان سومين كشور تامينكننده نياز وارداتي، در اين بازارها حضور داشته باشد. ايران در بازار كشور ارمنستان، جايگاه چهارم و در بازار تاجيكستان و تركمنستان در رتبه پنجم تامينكنندگان نيازهاي وارداتي اين كشورها قرار گرفته است. اما در بازار ساير كشورهاي منطقه در جايگاههاي پايينتري قرار گرفته و موقعيتاش از رتبه سيزدهم در بازار عمان تا مقام هشتادوهشتم در بازار بحرين متغير بوده است. بهطور دقیقتر وضعيت نفوذ ايران تنها در كشورهاي افغانستان، عراق، ارمنستان، تاجیکستان و ترکمنستان مناسب است (اين پنج كشور 5.4 درصد از كل واردات كشورهاي مورد بررسي را از آن خود نمودهاند) و در ساير كشورهاي منطقه سند چشم انداز (هفده كشور) كه 94.6 درصد كل واردات كشورهاي منطقه را از آن خود نمودهاند، فاقد جايگاه مناسب است.
در منطقه چشمانداز در اغلب اقتصادها دولت بازیگر مسلط محسوب میشود و به طور مستقیم یا غیرمستقیم، اقتصاد را کنترل میکند. همین امر باعث شده تا سیاست بر فضای اقتصادی حاکم گردد و مناسبات اقتصادی در سایه نوع تعاملات سیاسی دولتها قرار گیرد.
نفوذ تجاری کشورهای منطقه چشم انداز در بازار یکدیگر به شدت از نوع مناسبات سیاسی آنان تأثیر میپذیرد. از همین روست که نفوذ تجاری ایران در کشورهایی که با آنها مناسبات سیاسی نزدیکی دارد، در قیاس با سایرین بسیار متفاوت است.
در يك بررسي انجام شده در موسسه مطالعات و پژوهشهاي بازرگاني به علت اهميت تاثير متغيرهاي سياسي بر نفوذ تجاري، اين متغيرها در كنار متغيرهاي اقتصادي جهت رتبهبندي بهترين كشورهاي منطقه براي توسعه روابط تجاري مورد تاكيد قرار گرفت و براساس نتايج بدست آمده مبتنی بر اولويتبندي تجاري كشورهاي منطقه با ديدگاه توسعه روابط تجاري، پنج كشور نخست جهت توسعه سريعتر روابط تجاری شامل عراق، تركمنستان، پاكستان، ازبكستان، افغانستان شناخته شدند. کشورهای تاجيكستان، تركيه، عربستان، قزاقستان، يمن، قرقيزستان، امارات، ارمنستان، سوريه، لبنان، گرجستان، آذربايجان، عمان، قطر، اردن، بحرين و كويت. در رتبه های بعدی قرار دارند.
بنابراين در این چارچوب، پیشنهاد میگردد دیپلماسی تجاری و اقتصادی کشور بر عراق، افغانستان و کشورهای آسیای مرکزی – قفقاز که ایران در این کشورها یا از نفوذ ژئوپلتیک برخوردار است و یا مناسبات عادی با دولتهای آنان دارد متمرکز گردد که البته بدلیل کوچک بودن بازار کشورهای شریک و همکار ایران در منطقه، جهش استراتژیک در میزان نفوذ تجاری ایران در منطقه دور از انتظار خواهد بود.
محمدرضا عابدین مقانکی، عضو هیات علمی موسسه مطالعات و پژوهش های بازرگانی