توسعه اکوسیستم های نوآوری در ایران

محیا غیاثی (پژوهشگر موسسه مطالعات و پژوهش های بازرگانی)

در جهان امروز، همکاری، منبع مهم نوآوري و رقابت پذیری و راهبرد و فرهنگ غالب کسب وکارهای آینده است. از این رو، رویکرد توسعه شبکه ها به عنوان یکی از راهبردهای نوین توسعه صنعتی در دو دهه اخیر موردتوجه سیاستگذاران قرار گرفته و شبکه های همکاری به عنوان يكي از ابزارهـاي كارآمـد جهت مديريت بهينه منابع، افزایش توان رقابتی، دسترسی به بازارهای جدید، انتقال دانش، به اشتراك گـذاري دارايي ها و كاهش ريسك ها شناخته شده انـد.

این همکاری ها به ویژه برای شرکت های کوچک و متوسط و شرکت های دانش بنیان که نقش اثرگذاری در اقتصاد دارند، اهمیت دارد، چراکه در اقتصاد شبكه اي، رقابت پذيري بنگاه دیگر نه فقط به شايستگي هاي داخلي آن، بلكه به توانايي بنگاه در تعامل با محيط خود بستگي دارد، و ناكامي و شكست در ايجاد و حفظ این شايستگي خارجي يعني حضور در شبكه هاي كسب وكار، انعطاف پذيري استراتژيك بنگاه را به منابع داخلي آن محدود مي كند. بنابراین به منظور بهره برداري از شايستگي هاي كل شبكه، بنگاه ها به ادراك شبكه هاي همکاری و استفاده مؤثر از روابطشان با مشتريان، شركا يا رقبا نياز دارند. البته شبکه سازی میان شرکت‌ها موضوع پیچیده ای است که بررسی جامع آن نیازمند نگرشی نظام‌مند و کل‌نگر است، نگرشی که الگویی جدید برای شکل گیری همکاری ها با عنوان اکوسیستم را معرفی می کند.

فعالیت در قالب اکوسیستم مزایایی از جمله انتقال دانش، وجود شبکه های ارتباطی گسترده، یه اشتراک گذاری منابع و اطلاعات، دسترسی به بازارهای یزرگ و بانک عظیمی از مشتریان، تقویت مهارت‌های مدیریتی سطح بالا، ظرفیت بالای جذب و حفظ نیروی کار متخصص، وجود صرفه های ناشی از مقیاس و تنوع، تقسیم ریسک و ظرفیت بالا برای نوآوری و ارتقاء مدل کسب و کار را برای مشارکت کنندگان خصوصا شرکت های کوچک و متوسط به همراه دارد. شرکت های دانش بنیان نیز در سایه فعالیت در قالب اکوسیستم و ایفای نقشی فعال در آن، می توانند با بهره گیری از ویژگی های مذکور، بر کمبود منابع و عدم دسترسی مناسب به بازار فایق آیند، به سبب ویژگی تقسیم ریسک در اکوسیستم ها، پیچیدگی، ریسک و عدم قطعیت های پیش رو را کاهش دهند، بخشی از نقدینگی مورد نیاز خود را از طریق همکاری در اکوسیستم تامین کنند، با بهبود ظرفیت جذب خود، بر چالش چرخه عمر کوتاه محصولات و نرخ تغییر بالای فناوری غلبه کنند، مهارت های مدیریتی سطح بالا کسب کنند و بدین ترتیب فرآیندهای تصمیم گیری را تسریع بخشند و مدل کسب و کار خود را بطور مستمر ارتقاء دهند.

با وجود همه این مزیت ها، اما؛ این نوع همکاری ها همواره با چالش هایی مانند اولویت های متفاوت شرکت ها، عدم مدیریت روابط و تعاملات میان شرکت ها، عدم حفاظت از مالکیت فکری، عدم تقارن توانمندی ها، ضعف فرهنگ همکاری، فقدان زیرساخت های به هم رسانی، ناتوانی در اعتمادسازی و جلب اعتماد یکدیگر، عدم اطلاع کافی از توانمندهای یکدیگر، فقدان نهادهای میانجی برای برقراری ارتباط میان شرکت ها و زمانبر بودن شکل گیری ارتباط میان شرکت ها و شبکه سازی مواجه است.

چند پیشنهاد برای تسریع روند

 از این رو، ااقدامات زیر به منظور تسهیل روند ایجاد و توسعه شبکه های همکاری درقالب اکوسیستم ها پیشنهاد می گردد:

• طراحی سیاست های عمومی موثر بر اساس درک محدودیت های پیش روی شبکه ها و تدوین و اجرای یک خط مشی توسعه راهبردی حمایت از شبکه های همکاری؛
• نهادسازی و تجمیع نهادهاي تصمیم گیرنده در یک نهاد واحد، نهاد مستقلی که متولی توسعه اکوسیستم ها باشد و تمامی ابزارها در آن متمرکز شود.؛
• ارائه حمایت هاي نهادی در جهت توسعه زیرساخت ها، بهبود آموزش نیروي انسانی آینده، تقویت نظام مالکیت فکري، بهبود فضای کسب وکار و کاهش پیچیدگی محیطی براي همه فعالان در اکوسیستم ها و اصلاح سیستم اقتصادی-اجتماعی؛
• شفاف سازي اطلاعات و ایجاد سازوکاری جهت جمع آوری اطلاعات مرتبط با  توانمندی ها و نیازمندی های شرکت هاي مختلف اعم از کوچک و متوسط و دانش بنیان در حوزه هاي مختلف به همراه رتبه بندي آنها جهت برطرف نمودن مشکل عدم تقارن توانمندی ها؛
• استفاده از طرح های تضمین اعتبار عمومی، اعطای مشوق هایی نظیر اعتبارات مالیاتی و ایجاد سازوکار پوشش ریسک فعالیت در اکوسیستم ها با حمایت از ایجاد شرکت های تضمین جهت ارائه ضمانت نامه و اوراق تضمين  جهت تقویت مشارکت و جذب بازیگران در شبکه های همکاری؛
• ارائه تسهیلات به شرکت ها به منظور تجدید ساختار در جهت همکاری در شبکه ها؛
• بالا بردن استانداردها در سطح زنجیره تامین جهانی جهت تحریک شرکت ها به شبکه سازی و تقویت ظرفیت‌ها برای برآورده کردن استانداردها و گواهی‌های مرتبط
• توجه کافی به اقدامات تسهیل تجارت و رفع موانع قانونی و نظارتی و تسهیل دسترسی به بازارهای بزرگ از طریق تقویت، تعمیق، تحکیم و ادغام موافقتنامه های تجارت آزاد و سرمایه گذاری در سطح منطقه؛
• حمایت از گزاره ارزش ایجاد شده در اکوسیستم و خروجی حاصل از شبکه های همکاری با بازنگری در شیوه تدارکات دولتی؛
• بازنگری در قوانین حمایت از حقوق مالکیت فکری متناسب با نوع فعالیت در شبکه ها و تضمین حقوق رسمی مالکیت، جهت تشویق شرکت ها به خصوص شرکت های دانش بنیان برای همکاری و مشارکت در اکوسیستم ها؛
• ایجاد دوره‌های آموزشی به منظور آموزش مدیریت در شبکه های همکاری و تربیت مربی و کارشناس در این حوزه و کمک به بهبود فرهنگ همکاری؛
• حمایت از شکل گیری نهادهای میانجی و کارگزارانی که برقراری ارتباط و فرایند همکاری را تسهیل می کنند، این کارگزاران با برگزاری رویدادها و معرفی بازیگران به یکدیگر میتوانند شکل گیری همکاری در قالب اکوسیستم ها را تسهیل کرده و به مدیریت روابط و تعاملات میان شرکت ها کمک کنند.
• تسهیل مشارکت در نمایشگاه‌ها و ایجاد نمایشگاه های مشترک با مشارکت SME ها و شرکت های دانش بنیان با هدف به هم رسانی بازیگران مختلف؛ و
• تعامل با موسسات تحقیقاتی، آژانس های بین المللی و همچنین سازمان های حمایت کننده از شبکه های همکاری در سایر کشورها، به اشتراک گذاری تجربیات و بهترین شیوه ها برای توسعه اکوسیستم ها و شبکه های همکاری از طریق برنامه های منطقه ای، و ظرفیت سازی برای حضور انجمن ها و شبکه های منطقه ای.
•