مشوق های مالیاتی شیوه ای برای حل دو شکست در نظام نوآوری کشور است

مشوق های مالیاتی شیوه ای برای حل دو شکست در  نظام نوآوری کشور است

 

 

همه بنگاههای اقتصادی و صنعتی، به دلایل مختلفی، تمایل و علایق یکسانی در زمینه استفاده از نوآوری ندارند. از اینرو،یکی از شیوه های متعارف جهانی در حوزه بسط فناوری و نوآوری، گنجاندن آن در قالب های مشوق های مالیاتی است . سازو کارهای اجرایی کاربست مشوق های مالیاتی در این زمنه و چالش های آن را، در گفتگو با دکتر مجید جلیلی، مدیرگروه پژوهش های فناوری و نوآوری موسسه مطالعات و پژوهش های بازرگانی، به بحث گذاشته ایم:

 

مهمترین کارکرد مشوق های مالیاتی در حمایت از توسعه فناوری و نوآوری چیست؟

مشوق های مالیاتی متداول ترین ابزار غیرمستقیم تشویق توسعه فناوری و نوآوری خصوصا در کشورهای با درآمد متوسط و بالاست. مهمترین مزیت مشوق های مالیاتی حل دو شکست «تطبیق پذیری و تناسب»  و «هماهنگی»  در نظام فناوری و نوآوری است. در شکست «تطبیق پذیری و تناسب» به واسطه کاهش انگیزه بنگاه ناشی از عدم بهره مندی کامل از منافع فعالیت های تحقیق و توسعه به دلایلی نظیر خروج کارکنان کارآمد و آموزش یافته، ضعف رعایت حقوق مالکیت معنوی و غیره، بنگاه تمایلی برای هزینه تحقیق و توسعه ندارد. در شکست «هماهنگی» نیز فقدان هماهنگی میان مراکز پژوهشی و بنگاه ها مانع توسعه فعالیت های تحقیق و توسعه درون بنگاه است. مشوق های مالیاتی به طور مشخص با تشویق بنگاه ها به تحقیق و توسعه داخلی راه حلی برای مدیریت این دو شکست در نظام فناوری و نوآوری به شمار می آیند.

 علاوه بر این مزیت بزرگ، برخی دیگر از منافع این ابزار را می توان به شرح مواردی نظیر «هزینه کمتر پیاده سازی در مقایسه با سایر ابزارهای غیرمستقیم»، «بازگذاشتن دست بنگاه برای انتخاب محتمل ترین پروژه ها برای سودآوری»، «انحراف منابع کمتر نسبت به ابزارهای نظیر وام و گرنت»، «جذابیت بالا برای جذب شرکت های بزرگ بین المللی»، «سهولت و تسریع تجاری سازی تحقیق و توسعه بواسطه تشویق مستقیم تحقیق و توسعه درون بنگاه» نیز دانست.

چه روش هایی برای بکارگیری مشوق های مالیاتی قابل استفاده هستند؟

بهینه کاوی ساختار مشوق های مالیاتی در سایر کشورها نشان می دهد که دو روش ذیل برای طراحی این ابزار مورد استفاده قرار می گیرد.

  • روش اول؛ مشوق های مالیاتی بر اساس هزینه: این روش متداول ترین روش مشوق مالیاتی تحقیق و توسعه است که شامل تخفیف بر مالیات شرکت، کاهش تعرفه واردات تجهیزات و سایر موارد می شود. در این روش بنگاه هزینه های تحقیق و توسعه خود را به نظام مالیاتی ارائه می دهد و متناسب با آن ها از معافیت مالیاتی لازم برخوردار می شود. در مواد 3 و 9 «قانون حمایت از شرکت ها و مؤسسات دانش بنیان و تجاری سازی نوآوری ها و اختراعات» و بند «ب» ماده 11 «قانون جهش تولید دانش بنیان»، این راه حل برای ارائه مشوق های مالیاتی در کشور دیده شده است. برای محاسبه هزینه کرد در تحقیق و توسعه نیز دو روش مورد استفاده قرار می گیرد. در روش مبتنی بر حجم  کلیه هزینه های تحقیق و توسعه قابل قبول شرکت ها مشمول مشوق مالیاتی است. در روش افزایشی  صرفا میزان افزایش هزینه های تحقیق و توسعه نسبت به سال قبل مشمول مشوق مالیاتی می شود.
  • روش دوم؛ مشوق های مالیاتی بر اساس درآمد: این روش به طور مشخص بر درآمدهای حاصل از تحقیق و توسعه و حقوق مالکیت معنوی متمرکز است و ضریب مالیاتی کمتری برای این درآمدها در نظر می گیرد. با وجودی که این ابزار در مقابل ابزار نخست کمتر مورد استفاده قرار گرفته است، اما محبوبیت آن به ویژه در کشورهای توسعه یافته رو به فزونی است.

ملاحظات بکارگیری مشوق های مالیاتی در کشور چیست؟

مهمترین چالش پیش رو، ثبات مشوق های مالیاتی است چراکه اصولا ارزیابی حجم معافیت های مالیاتی مشکل و پیچیده است، از این رو ممکن است فشار هزینه ای بالایی را برای دولت به همراه داشته باشد. در کنار این موضوع مواردی که در ادامه برشمرده می شود نیز لازم است مورد توجه سیاست گذار قرار گیرند:

  1. لزوم طراحی فرآیند ساده:  مشوق هاي مالياتي در مقايسه با ساير ابزارهاي تشويقي فرايند ساده تري دارند البته به شرطی که فرآیند تایید صلاحیت بنگاه برای دریافت مشوق ها، طراحی پیچیده نداشته باشد. از آنجا که قانون جهش تولید دانش بنیان تایید صلاحیت طرح ها را بر عهده «شورای راهبری فناوری ها و تولیدات دانش بنیان» قرار داده، این موضوع لازم است مورد توجه آن شورا قرار گیرد.
  2. لزوم بهره مندی شرکت های کوچک و متوسط: در مشوق های مالیاتی بیشترین بهره را شرکت های بزرگ و سودده می برند و شرکت های کوچک و کم بازده به دلیل زمان نسبتا زیاد برای سوددهی طرح های تحقیق و توسعه، کمتر رغبت و فرصتی برای بهره مندی از این مزایا دارند. از طرف دیگر مشکلات و چالش های ذکر شده در شکست «تطبیق پذیری» و «هماهنگی» عمدتا برای بنگاه های کوچک و متوسط  رخ می دهد، موارد فوق ایجاب می کند سازوکار انگیزشی لازم برای بهره گیری این شرکت ها به ویژه بنگاه های نوپا و دانش بنیان در نظر گرفته شود. از آنجا که در متن قانون جهش تولید دانش بنیان و آیین نامه¬های آن، طبقه بندی مشخصی از شرکت ها برای بهره گیری از مشوق مالیاتی ارائه نشده، لازم است این مهم در زمان بررسی طرح های تحقیق و توسعه بنگاه ها توسط «شورای راهبری فناوری ها و تولیدات دانش بنیان» مورد توجه قرار گیرد.
  3. لزوم بکارگیری مشوق های مکمل: مشوق های مالیاتی عمدتا بنگاه ها را به سرمایه گذاری در طرح های کوتاه مدت تشویق می کند تا زودتر از مشوق ها برخوردار شوند. از این رو ممکن است طرح های بلند­مدت تحقیق و توسعه و طرح های بدیع که احتمال سودآوری آن ها پایین­تر است با اقبال کمتری روبرو شوند. در این شرایط لازم است از ابزارهای مکمل دیگر نظیر وام و گرنت جهت تشویق سرمایه گذاری در این دسته از طرح ها استفاده شود.
  4. لزوم توجه به تحقیقات پایه: از آنجا که تحقیق و توسعه داخلی بنگاه ها ناشی از مشوق های مالیاتی کمتر متمرکز بر تحقیقات پایه ای است، لازم است دولت سرمایه گذاری های کافی را در تحقیقات پایه به عنوان مکمل فعالیت های تحقیق و توسعه بنگاه ها داشته باشد.
  5. لزوم توسعه شبکه های دانشی: توسعه تحقیق و توسعه درون بنگاهی، نیازمند بهره گیری بنگاه از شبکه های دانشی نظیر شبکه پژوهشگران، مهندسین، مشاورین و غیره برای بنگاه است. بدون این شبکه ها، تحقیق و توسعه داخلی بنگاه ها موفقیت آمیز نخواهد بود.
  6. لزوم عدم تغییرات مکرر در ضوابط برخورداری: ضوابط و معافیت های مالیاتی در طول زمان نباید تغییرات مکرر داشته باشند. همچنین مهمترین ظرافت طراحی مشوق های مالیاتی تعیین هزینه های قابل قبول برای ارائه مشوق هاست که نیازمند یک سیستم مالیاتی با عملکرد بالاست. اصولا راستی آزمایی فعالیت¬های تحقیق و توسعه برای برخورداری از معافیت های مالیاتی امری نسبتا پیچیده است که به گروه های نظارتی متخصص نیاز دارد.
  7. لزوم تعریف مشوق های مالیاتی ویژه : یکی از اقداماتی که می تواند موجب بهبود کارایی مشوق های مالیاتی شود، تعریف مشوق های مالیاتی ویژه است. این مشوق ها می توانند برای شرکت های دارای حق اختراع، شرکت هایی که در حوزه های جدید فناورانه و با ریسک بالا سرمایه گذاری می کنند و شرکت هایی که هزینه های تحقیق و توسعه بالایی دارند در نظر گرفته شوند. 

 

محصولات پژوهشی
ارتباط با ما

 آدرس: تهران، خيابان كارگر شمالی، روبروی پارك لاله، ساختمان ١٢۰٤
 تلفن: ٦٦٤٢٢٣٧٨-٨۰
 دورنگار: ٦٦٩٢٩٦٣٤
 پست الكترونيک: info@itsr.ir