با توجه به زیرگروههای موثر بر تورم؛

سهم هرکدام از وزارتخانه ها در رشد تورم به چه میزان بوده است؟

سمیه نعمت­ اللهی( پژوهشگر موسسه مطالعات و پژوهش های بازرگانی)

سه پرسش اساسی در خصوص تورم اقتصاد ایران قابل طرح است: اول آنکه عوامل اصلی ایجاد تورم کدامند؟ سهم هر یک چه میزان است؟ و کنترل آن برعهده کدام نهاد است؟ دوم آنکه زیرگروه‌های اصلی موثر بر تورم کدامند؟ سوم آنکه بلحاظ کارکردی زیرگروه‌های اصلی تورم مرتبط با فعالیت کدام وزارتخانه‌ها است؟

در پاسخ به سوال اول؛ بررسی روند تاریخی طی دهه­های اخیر نشان می­دهد سه عامل اصلی ایجاد تورم در اقتصاد ایران شامل رشد نقدینگی، نرخ ارز و تولید ناخالص داخلی می‌باشد بگونه­ایکه هر درصد 10 درصد افزایش نقدینگی، نرخ ارز و تولید ناخالص داخلی به­ترتیب 5، 4 و 5- درصد تورم ایجاد خواهد کرد (براساس ضرایب جدول 1). از زاویه دیگر می­توان بیان داشت از متوسط تورم 24.1 درصدی در دوره 1400-1391 حدود 55 درصد آن ناشی از نقدینگی و 35 درصد آن ناشی از نرخ ارز می­باشد. بنابراین دلایل اصلی تورم در اقتصاد ایران را باید در رشد نقدینگی و رشد نرخ ارز جستجو کرد.

 

جدول 1:  عوامل موثر بر تورم، ضریب تاثیرگذاری، سهم از تورم و نهادهای متولی

نهادهای متولی	سهم از تورم کل (درصد)	ضریب تاثیر بر تورم
بانک مرکزی	55	0.5	نقدینگی
بانک مرکزی و وزارت امور اقتصادی و دارایی	35	0.4	نرخ ارز
وزارت راه و شهرسازی، جهاد کشاورزی، صمت و ...	4-	0.5-	تولید ناخالص داخلی
-	14	-	سایر عوامل

                 ماخذ: محاسبات تحقیق.

 

در پاسخ به سوال دوم؛ تحلیل روند تورم و زیرگروه‌های آن طی دوره 1400-1391 نشان می‌دهد که از متوسط تورم 24.1 درصدی طی این دوره؛ گروه «خوراکی‌ها» 8.04 واحد درصد، «مسکن» 5.27 واحد درصد و «حمل­ونقل» 2.7 واحد درصد از تورم (مجموعاً 16 واحد درصد) را به خود اختصاص داده‌اند. شایان ذکر است سه گروه مذکور (خوراکی­ها، مسکن و حمل و نقل) سهم حدود 67 درصدی از تورم را دارند.

 

بررسی سهم زیرگروه‌های اصلی از تورم کل شش­ماه اول سال 1401 براساس جدول (2) نیز نشان می­دهد: اول آنکه گروه خوراکی‌ها و آشامیدنی‌ها 20.2 واحد درصد از تورم 42.1 درصدی را به خود اختصاص داده‌اند (در میان اقلام خوراکی‌ها و آشامیدنی‌ها، نان و غلات با سهم 4.6 واحد درصدی و گوشت قرمز با سهم 3.5 واحد درصدی بیشترین سهم را در تورم این گروه داشته‌اند). در رتبه­های بعدی گروه‌های «مسكن، آب، برق، گاز و ساير سوخت‌ها» و «حمل­ونقل» به­ترتیب با سهم 7.2 و 4.2 واحد درصدی از تورم 42.1 درصدی قرار دارند. در مجموع سه زیرگروه «خوراکی‌ها» ، «مسکن»، و «حمل نقل» در شش ماه نخست سال 1401 سهم 30.4 واحد درصدی از تورم 42.1 درصدی را به خود اختصاص داده‌اند (حدود 72 درصد از تورم کل در شش ماهه اول مربوط به این سه گروه بوده است).

 

در پاسخ به سوال سوم؛ باید توجه داشت که در دوره 1400-1391 بیشترین تورم مرتبط با سه گروه خوراکی‌ها، مسکن و حمل­و­نقل بوده است؛ که عمدتا مرتبط با وزارتخانه­های جهاد کشاورزی و راه و شهرسازی می‌باشند. طی دوره 1400-1391 همانطورکه در نمودار (1) نشان داده شده است، از تورم 100 درصدی به­طور متوسط وزارت جهاد کشاورزی سهم 34 درصدی، وزارت راه و شهرسازی سهم 33 درصدی و وزارت صمت سهم 20 درصدی را از تورم کل به خود اختصاص داده‌اند.

 

 

نمودار 1- سهم وزارتخانه‌‌های مختلف از تورم دوره 1400-1391 (درصد)

 

 

 

نكات كليدي:

1. عوامل موثر بر اقتصاد ایران شامل نقدینگی و نرخ ارز می‌باشند که عمدتاً در حیطه وظایف بانک مرکزی و وزارت امور اقتصادی و دارایی قرار دارند. این دو متغیر دارای سهم مسلط حدود 90 درصدی از تورم در اقتصاد ایران می­باشند.
2. زیرگروه‌های اصلی با سهم بالا در تورم طی دوره 1400-1391 شامل زیرگروه‌های «خوراکی‌ها» و «مسکن» و «حمل و نقل» با مجموع سهم حدود 67 درصد می‌باشند. این زیرگروه‌ها در6 ماه نخست سال 1400 نیز سهم حدود 72 درصدی از تورم کل را به خود اختصاص داده‌اند.
3. بالاترین سهم از تورم در دوره 1400-1391 مربوط به خوراکی‌ها، مسکن و حمل­ونقل بوده است که عمدتا مرتبط با عملکرد وزارتخانه­های جهاد کشاورزی و راه و شهرسازی می‌باشد. این دو وزارتخانه سهمی حدود 67 درصد را دارا می­باشند.

 

خلاصه نتایج

عوامل اصلی (و سهم از) تورم	نهاد متولی	زیرگروههای اصلی موثر بر تورم طی 10 سال	نهاد متولی (وزارتخانه بخشی)
رشد نقدینگی (55%) رشد نرخ ارز (35%)	بانک مرکزی وزارت امور اقتصادی و دارایی	خوراکی‌ها (34%) مسکن (22%) حمل و نقل (11%)	وزارت جهاد کشاورزی وزارت راه و شهرسازی
مجموع سهم 90 درصد		مجموع سهم 67 درصد

 

 

خلاصه نتایج عوامل اصلی (و سهم از) تورم نهاد متولی زیرگروههای اصلی موثر بر تورم طی 10 سال نهاد متولی (وزارتخانه بخشی) رشد نقدینگی (55%) رشد نرخ ارز (35%) بانک مرکزی وزارت امور اقتصادی و دارایی خوراکی‌ها (34%) مسکن (22%) حمل و نقل (11%) وزارت جهاد کشاورزی وزارت راه و شهرسازی مجموع سهم 90 درصد   مجموع سهم 67 درصد         جدول 2: سهم از تورم زیرگروه های مختلف از تورم کل کشور و وزارتخانه­های متولی (واحد درصد) زیرگروه‌های اصلی و فرعی 1391 1392 1393 1394 1395 1396 1397 1398 1399 1400 متوسط 1391-1400 1401- 6 ماهه وزارتخانه متولی تورم کل 29.5 32.8 14.6 11.1 6.9 8.2 26.9 34.8 36.4 40.2 24.14 42.1   1- خوراكي‌ها، آشاميدني‌ها و دخانيات 10.7 11.6 2.7 2.7 2.0 3.3 10.8 13.1 12.7 17.1 8.67 20.5 وزارت جهاد و صمت خوراکی ها و آشامیدنی ها 10.4 11.3 2.7 2.6 2.0 3.3 10.2 12.8 12.4 16.7 8.44 20.2   خوراكيها 9.9 10.8 2.6 2.6 1.9 3.2 9.7 12.1 11.7 15.9 8.04 19.6 وزارت جهاد کشاورزی آشامیدنی‌ها 0.4 0.5 0.1 0.1 0.1 0.1 0.5 0.7 0.7 0.9 0.41 0.6 وزارت صمت 2- دخانيات 0.3 0.3 0.0 0.0 0.1 0.0 0.6 0.3 0.3 0.3 0.22 0.3 وزارت صمت 3- پوشاك و كفش 1.5 1.9 0.8 0.4 0.3 0.3 1.4 2.1 2.0 2.7 1.34 2.7 وزارت صمت 4- مسكن ، آب ، برق ، گاز و ساير سوخت‌ها 7.3 7.3 6.1 5.0 2.2 2.6 5.9 7.7 7.5 7.3 5.89 7.2 وزارت راه و شهرسازی مسكن 6.6 7.4 5.3 3.6 1.6 2.1 5.7 6.6 7.2 6.6 5.27 6.6 وزارت راه و شهرسازی  اجاره 6.5 7.2 5.2 3.5 1.5 2.1 5.6 6.5 7.0 6.5 5.16 6.4 وزارت راه و شهرسازی  خدمات نگهداري و تعمير واحد مسكوني  0.1 0.1 0.1 0.0 0.0 0.0 0.1 0.1 0.1 0.2 0.08 0.2 وزارت راه و شهرسازی آب ، برق و سوخت 0.8 0.4 0.8 1.1 0.5 0.5 0.2 1.1 0.3 0.7 0.64 0.6 وزارت نیرو 5- مبلمان و لوازم خانگي و نگهداري آنها 1.4 1.8 0.5 0.3 0.2 0.2 1.6 2.1 2.2 2.4 1.27 1.9 وزارت صمت 6- بهداشت و درمان 1.4 2.4 1.3 1.0 0.6 0.5 1.2 1.7 1.8 2.2 1.41 2.1 وزارت بهداشت 7- حمل ونقل 2.1 3.0 2.1 1.0 0.5 0.5 2.5 4.3 6.5 4.5 2.7 4.2 وزارت راه و شهرسازی 8- ارتباطات 0.4 0.5 0.2 0.1 0.0 0.1 0.6 0.4 0.4 0.1 0.28 0.1 وزارت ارتباطات 9- تفريح و فرهنگ 0.5 0.6 0.3 0.2 0.1 0.1 0.7 0.8 0.8 0.8 0.49 0.7 وزارت ارشاد و میراث فرهنگی 10- آموزش 0.2 0.3 0.3 0.3 0.2 0.2 0.3 0.4 0.3 0.4 0.29 0.4 وزارت آموزش و پرورش و وزارت علوم 11- هتل و رستوران 0.4 0.5 0.2 0.2 0.1 0.1 0.3 0.5 0.4 0.8 0.35 1.1 وزارت صمت 12- كالاها و خدمات متفرقه 1.9 1.1 0.4 0.3 0.4 0.3 1.4 1.6 1.7 1.9 1.1 1.6 وزارت صمت سهم از رشد سه گروه عمده 18.7 21.1 9.9 7.1 3.9 5.8 17.9 23.0 25.4 27.0 16.01 30.4           ماخذ: مرکز آمار ایران و محاسبات تحقیق           جدول 3: سهم زیرگروه های اصلی و فرعی از تورم (درصد)    زیرگروه‌های اصلی و فرعی 1391 1392 1393 1394 1395 1396 1397 1398 1399 1400 1- خوراكي‌ها، آشاميدني‌ها و دخانيات 36.3 35.4 18.5 24.3 29.0 40.2 40.1 37.6 34.9 42.5 خوراکی ها و آشامیدنی ها 35.3 34.5 18.5 23.4 29.0 40.2 37.9 36.8 34.1 41.5 خوراكيها 33.6 32.9 17.8 23.4 27.5 39.0 36.1 34.8 32.1 39.6 آشامیدنی‌ها 1.4 1.5 0.7 0.9 1.4 1.2 1.9 2.0 1.9 2.2 2- دخانيات 1.0 0.9 0.0 0.0 1.4 0.0 2.2 0.9 0.8 0.7 3- پوشاك و كفش 5.1 5.8 5.5 3.6 4.3 3.7 5.2 6.0 5.5 6.7 4- مسكن ، آب ، برق ، گاز و ساير سوخت‌ها 24.7 22.3 41.8 45.0 31.9 31.7 21.9 22.1 20.6 18.2 مسكن 22.4 22.6 36.3 32.4 23.2 25.6 21.2 19.0 19.8 16.4 اجاره 22.0 22.0 35.6 31.5 21.7 25.6 20.8 18.7 19.2 16.2 خدمات نگهداري و تعمير واحد مسكوني  (خدمت ) 0.3 0.3 0.7 0.0 0.0 0.0 0.4 0.3 0.3 0.5 آب ، برق و سوخت 2.7 1.2 5.5 9.9 7.2 6.1 0.7 3.2 0.8 1.7 5- مبلمان و لوازم خانگي و نگهداري معمول آنها 4.7 5.5 3.4 2.7 2.9 2.4 5.9 6.0 6.0 6.0 6- بهداشت و درمان 4.7 7.3 8.9 9.0 8.7 6.1 4.5 4.9 4.9 5.5 7- حمل ونقل 7.1 9.1 14.4 9.0 7.2 6.1 9.3 12.4 17.9 11.2 8- ارتباطات 1.4 1.5 1.4 0.9 0.0 1.2 2.2 1.1 1.1 0.2 9- تفريح و فرهنگ 1.7 1.8 2.1 1.8 1.4 1.2 2.6 2.3 2.2 2.0 10- آموزش 0.7 0.9 2.1 2.7 2.9 2.4 1.1 1.1 0.8 1.0 11- هتل و رستوران 1.4 1.5 1.4 1.8 1.4 1.2 1.1 1.4 1.1 2.0 12- كالاها و خدمات متفرقه 6.4 3.4 2.7 2.7 5.8 3.7 5.2 4.6 4.7 4.7 سهم از رشد سه گروه عمده 63.4 64.3 67.8 64.0 56.5 70.7 66.5 66.1 69.8 67.2