بررسی ضرورت تحول در ساختار تولیدی و صادراتی ایران بر اساس نظریه پیچیدگی اقتصادی و فضای محصول
امید رنجبر کارشناس ارشد بازرگانی خارجی سازمان توسعه تجارت ایران در سخنرانی علمی با عنوان بررسی ضرورت تحول در ساختار تولیدی و صادراتی ایران: کاربرد نظریههای پیچیدگی اقتصادی و فضای محصول گفت: تولید کالاها نیازمند مهیا بودن مجموعهای از قابلیتها (Capabilities) است که این قابلیتها شامل عوامل کلاسیک (سرمایه فیزیکی، نیروی کار، منابع طبیعی)، دانش مولد (تجارب مهارتی و فنی انباشته شده در افراد) و زیرساختهای اجتماعی (ساختار نهادی، فرهنگ و سرمایه اجتماعی) است.
وی با بیان اینکه محتوای قابلیتی انباشت شده در کالاها با یکدیگر متفاوت است افزود: از این رو اثرات تسریعکنندگی رشد اقتصادی ناشی از تولید کالاها با یکدیگر متفاوت است. با توجه به برخورداری کشورهای مختلف از قابلیتهای متفاوت، هر کشور در تعدادی از کالاها دارای مزیت نسبی است و با توجه به وجود اختلافات قابل توجه در اثرات رشدافزایی ناشی از تولید کالاها، کشورها رشد اقتصادی متفاوتی را تجربه میکنند و به عبارت بهتر "کشورها به چیزی تبدیل می شوند که تولید میکنند".
رنجبر اظهار کرد: هر کشوری که بتواند با فراهم سازی زیر ساختهای مناسب، شبکههایی بین نفر بایتها ایجاد کند بطوریکه که قابلیتهای جدیدی را جذب و آنها را با قابلیتهای موجود ترکیب کند، قادر خواهد بود محصولاتی با درجه پیچیدگی بالاتری را تولید کند که در نهایت به رشد اقتصادی بیشتر آن کشور کمک خواهد کرد.
وی تصریح کرد: محصولات پیچیده، محتوای قابلیتی متنوعتر و پیشرفتهتری دارند از این رو اغلب توسط کشورهای توسعهیافته تولید و صادر میشوند. به همین دلیل اثرات رشد افزایی آنها بیشتر است. بدیهی است کشورهای فقیر محصولات کشورهای فقیر و کشورهای توسعهیافته محصولات کشورهای غنی را تولید میکنند.
کارشناس ارشد بازرگانی خارجی سازمان توسعه تجارت ایران با اشاره به اینکه شناسایی تعداد قابلیتهای نهفته در هر کالا (محتوای قابلیتی) کار دشواری است گفت: هاسمن و هیدالگو (2009) در مطالعهای مشترک، برای اندازه گیری محتوای قابلیتی هر کالا، شاخص فراگیر بودن محصول (Ubiquity) و شاخص متنوع بودن سبد صادراتی هر کشور (diversity) را معرفی کردند و با ترکیب آنها شاخصهای پیچیدگی محصول و پیچیدگی کشوری را ارائه کردند.
وی در ادامه تصریح کرد، بر اساس محاسبات انجام شده توسط گروه مطالعاتی دانشگاه هاروارد و دانشگاه ام. آی. تی، مهمترین محصولات با بیشترین میزان پیچیدگی (در سطح کدهای چهار رقمی HS عبارتند از: ماشین آلات برای کار کردن با لیزر، فیلم عکاسی پیشرفته، قطعات ساختهشده از سِرمِت (کامپوزیتی حاصل از ترکیب سرامیک و متال)، مواد شیمیایی برای استفاده عکاسی، ابزار برای اندازه گیری خواص مایعات یا گازها، سیلیکون در فرمهای اولیه، انواع لولهها و لولههای نیکان، دستگاهها و تجهیزات آزمایشگاهی عکاسی، ماشین آلات برای کار با فلزات، ماشین آلات برای برش فلزات، میکروسکوپ، مواد شیمیایی الکترونیک، ابزار برای تجزیه و تحلیل فیزیکی و شیمیایی و سایر ماشین آلات. همچنین این گروه مطالعاتی، تعداد 15 محصول با کمترین میزان پیچیدگی را : کلاه گیس ها، لاک، نفت خام، آجیل بادام زمینی و نارگیل، سنگ قلع، طلا، دانه های روغنی، گوشت خوک،لاستیک طبیعی،دانه های کاکائو، منگنز، سنگ کبالت، پنیه خام،سنگ معدن زیرکونیوم و الیاف نساجی اعلام کرد.
وی با بیان اینکه بین درجه پیچیدگی اقتصادی و رشد اقتصادی رابطه مثبت وجود دارد افزود: هر بنگاه برای تولید یک محصول جدید باید ریسک کرده و هزینههایی برای عملیاتیکردن فرایند تولید آن انجام دهد که به آن، هزینه کشف محصول جدید میگویند. محصول جدید باید در فضای تولیدی تعیین شده بوسیله قابلیتهای هر کشور انتخاب گردد. در غیر این صورت، انتخاب محصولات جدید فراتر از مرز امکانات تولید به صورت یک قمار (bet) خواهد بود به عنوان نمونه کشوری که در تولید پارچه تخصص دارد بسیار محتمل است که در آینده پوشاک تولید کند تا اینکه موتور جت.
کارشناس ارشد بازرگانی خارجی سازمان توسعه تجارت ایران گفت: محصولات با درجه پیچیدگی بالا، اثرات رشد افزایی بالاتر،محصولات با شاخص مسیر بزرگتر و قدرت متنوع کنندگی بیشتری دارند و محصولات با چگالی بیشتر، احتمال و پتانسیل عملیاتی شدن فرایند تولید بیشتری در آنها وجود دارد.
وی در بخش دیگری از سخنان خود با اشاره به محصولات مزیت دار صادراتی ایران گفت: این محصولات شامل نفت خام، آجیل، گوسفند، فرش،گوگرد، آهن و فولاد، ادویه ، پارچه و حلالها و رقیقکنندهها است.