میزگرد تخصصی با عنوان «چارچوبهای نظری سیاست صنعتی (همراه با بازخوانی کتاب "استراتژی توسعه اقتصادی" به قلم آلبرت هیرشمن)» با حضور دکتر احمد تشکینی، رییس موسسه مطالعات و پژوهش های بازرگانی، حسین حیدری رمی، مترجم کتاب، دکتر عیسی منصوری، کارشناس توسعه بین الملل و امین مالکی، عضو هیات علمی موسسه مطالعات و پژوهش های بازرگانی در موسسه مطالعات و پژوهش های بازرگانی برگزار شد.

* اقتصاد ایران به مرحله اتخاذ تصمیمات جدی رسیده است

به گزارش روابط عمومی موسسه مطالعات و پژوهش های بازرگانی، دکتر احمد تشکینی، رییس موسسه در این میزگرد با بیان اینکه در چند دهه اخیر در حوزه توسعه اقتصادی هم دچار تناقضات اساسی بوده ایم و هم در ادبیات نظری ضعف داشته ایم گفت: اقتصاد ایران به مرحله ای رسیده است که باید تصمیمات اساسی اتخاذ کرد

وی اظهار کرد: باید در فرایند تصمیم سازی و تصمیم گیری  برنامه های توسعه ای و اقتصادی نگاه جامع کارشناسی وجود داشته باشد و از همه مهمتر اینکه یک تعامل و فهم مشترکی نیز میان کارشناس و سیاستگذار پدید آید. بسیار از کارشناسان تصور می کنند که به محض نوشتن و تدوین یک برنامه یا سند توسعه ای، ماموریت او پایان یافته است،  در باره سیاست صنعتی هم معمولا همین اتفاق می افتد.

تشکینی با بیان اینکه در نظام  اقتصادی کشور نباید تنها بر نوشتن برنامه و سند بسنده کرد افزود: نباید نوشتن سند و برنامه را هدف نهایی دانست بلکه باید به نقش مجری، بازیگران، بخش خصوصی و محیط پیرامون در این سند توجه کرد.  همچنین نظام کارشناسی کشور باید حرف های دقیق کارشناسی به سیاستگذار ارایه دهد تا شاهد تاثیرات آن بود. واقعیت این است که برخی دولت ها توان تئوریک بیشتری دارند و برخی دولت ها در حوزه اجرا، توانایی بیشتری داشته اند. اینها همه مسائلی است که در تدوین و اجرای سند سیاست صنعتی تاثیر گذار است.

وی بر نهادینه شدن چارچوب هایی در اقتصاد کشور تاکید کرد و افزود: باید قواعد و ضوابط حرکت به سمت بازاری که با فعال اقتصادی و ذی نفع با ادبیات اقتصادی صحبت می کند، رفت.

* آلبرت هیرشمن معتقد بود به جای اینکه در پی آرزوهای خام برای اجرای تحولات عمده باشید، بهترین کار را با آنچه دارید انجام دهید

امین مالکی عضو هیات علمی موسسه مطالعات و پژوهش های بازرگانی در این میزگرد هیرشمن را متعلق به نخستن مشرب فکری نظریه‌پردازان مدرن توسعه اقتصادی در نیمه قرن بیستم دانست که چهار ویژگی اصلی نظریه آنها تاکید بر دگرگونی ساختار ، انباشت سرمایه، بی اعتمادی به بازار و ابزارهای پولی و مالی کلان کینزی بود.

وی باور عمومی مبنی بر حمایت فکری این دسته از اقتصاددانان از راهبردهای جایگزینی واردات را نادرست خواند و عنوان داشت به عقیده این اقتصاددنان «اگر رشد اقتصادی به طور طبیعی سبب جایگزینی واردات نشود، افزایش تولید داخلی ناشی از آن  فرایندی غیرطبیعی و دستوری شده، کیفیت‌های رشد به مراتب متفاوتی را به همراه آورده و پژواک جایگزینی دستوری و دولتی واردات، سبب عدم رشد می‌شود.

عضو هیات علمی موسسه مطالعات و پژوهش های بازرگانی  با اشاره به نظریه راگنار نورکس گفت: ایشان لازمه توسعه صنعتی را تشکیل سرمایه، حل مشکلات سمت عرضه، ارتقای سطح حمایت‌ها و ایجاد انگیزه سرمایه‌گذاری می‌داند.

وی با اشاره به کتاب "استراتژی توسعه اقتصادی" به قلم آلبرت هیرشمن افزود: نویسنده در این کتاب به طور علنی از ایده جایگزینی واردات، حداقل در دهه ۱۹۵۰ انتقاد کرده و در استراتژی توسعه اقتصادی استدلال می­کند که طرفداران حمایت و صنعتی شدن مایل نیستند که متوجه ارتباط بین واردات و رشد صنعتی شوند.

مالکی تصریح کرد: برخی از نویسندگان گمنام بیش از حد قصد دارند واردات را مقصر عقب ماندگی اقتصادی کشورهایشان بدانند و این واقعیت را نادیده گرفته‌اند که واردات می­تواند به جای نابودی صنعت محرکی برای رشد صنعتی باشد.

وی خاطرنشان کرد: کشورها در این زمینه معمولاً سیاست‌هایی را اتخاذ می­کنند که با هدف مد نظر آنها در تناقض است و  با محدودیت شدید وارداتی جلوی بیداری و اثرات القایی واردات بر صنعت را  می‌گیرند.

 عضو هیات علمی موسسه مطالعات و پژوهش های بازرگانی افزود: تمرکز بر جایگزینی واردات منجر به دست کم گرفتن سهم مهم صادرات می­شود و هیچ بده بستان واقعی بین توسعه صادرات و جایگزینی واردات وجود ندارد، بلکه روش اول ممکن است تنها راه عملی دستیابی به مورد دوم باشد.

وی اظهار کرد: به گفته «دنی رودریک»، هیرشمن معتقد است به جای اینکه در پی آرزوهای خام برای اجرای تحولات عمده باشید، بهترین کار را با آنچه دارید انجام دهید، اولویت‌ها و فرصت‌ها را شناسایی و مبتنی بر آنها  طراحی کنید و به جای تغییر جامع در ابتدا، تغییرات را به صورت متوالی و تجمعی در طول زمان انجام دهید.

وی با بیان نزدیکی اندیشه‌ها هیرشمن و راهبرد صنعتی فراگیر، عنوان کرد: مطمئن‌ترین راه در سیاست صنعتی، توجه به صنایع کاربر در توسعه فرصت‌های شغلی در درآمدهای پایین و مراحل اولیه توسعه صنعتی است. آن دسته از صنایعی که نیازهای اساسی شهروندان کشور را برآورده می‌کنند، را می‌توان به عنوان شرایط لازم برای توسعه بادوام، بلندمدت و بهبود وضعیت معیشت نیروی کار در نظر گرفت.

مالکی عنوان داشت: «تنها زمانی که عوامل تولید فراوان و ارزان باشند، صنایع پیشرفته‌تر می‌توانند بدون قید یا محدودیت توسعه یابند. فرآیندهای تولید فراگیر در کشورهای با درآمد پایین متفاوت از کشورهای با درآمد بالا است و مسیر اصلی سیاست صنعتی برای کشورهای در حال توسعه آن است که این صنایع «اصلی» را به دقت نوسازی کنند و به‌طور مداوم به توسعه و ترویج صنایع جدید به منظور حفظ مسیر رشد بپردازند».

عضو هیات علمی موسسه مطالعات و پژوهش‌های بازرگانی در خاتمه گفت: «آنگونه که در چین، هند و ویتنام و بنگلادش دیدیم،‌ برای کشورهایی با وضعیت مشابه ایران، سیاست صنعتی فراگیر مرحله‌ای است که در آن بر آثار توزیع منافع رشد تمرکز شده، افزایشی قابل توجه در تولید ارزش افزوده،‌ تحرک نیروی کار با اثرات جانبی مثبت‌ و سود بنگاه ایجاد می‌شود. گام‌های اول توسعه صنعتی اثر مثبت قابل‌توجهی بر توسعه نهادی و همچنین سیاست و یادگیری مدیریتی در گام‌های بعدی خواهد داشت و این تجربه‌های اول توسعه صنعتی است که پایه و اساس تلاش‌های توسعه صنعتی مستمر در آینده خواهد شد»

* هیرشمن قائل به تلفیقی دیدن توسعه اما ورود به کانون ها و حیطه های کلیدی بود

در ادامه این میزگرد عیسی منصوری، کارشناس توسعه بین­الملل افول صنعت در برابر بخشهای دیگر، تغییر تمرکز تولید صنعتی از تولیدات مصرفی به سمت مواد اولیه، تمرکز بر صنایع دارای اشتغال کم و آلایندگی بالا و مصرف انرژی بالا با ادغام بسیار، ضعیف در زنجیره های ارزش جهانی و  کاهش بهره وری را از جمله عوامل عدم توسعه صنعتی در کشور عنوان کرد.

وی، نوآوری، تحولات تکنولوژیک و عدم ثبات پارادایم های فناوری، تغییر قواعد کسب و کار و اعمال قدرت در زنجیره های ارزش جهانی، دگرگونی ابعاد توسعه پایدار با محوریت یافتن گرمایش­زمین و مسایل زیستی فراگیر جهانی، فراگیری و عادلانه بودن توسعه صنعتی، اقتصاد سیاسی تعیین جهت­گیری توسعه صنعتی و اثرات تحولات ژئوپولتیک بر توسعه صنعتی را از جمله ابعاد مغفول مانده سیاستگذاری صنعتی در ایران ذکر کرد.

منصوری پیش­نیاز اصلی در سیاست صنعتی کشور را گذار از پارادایم اصالت به پارادایم اکتشاف عنوان کرد و بر حضور رقابت پذیردر شبکه ارزش، تولید منطقه ای و جهانی با تقویت ظرفیت های داخلی به عنوان رویکرد کلی در تدوین نقشه راهبردی صنعت کشور تاکید کرد.

وی با اشاره به  سلسله مراتب تدوین سیاست در کشور که شامل فلسفه، دکترین، اصول و قواعد بنیادی و قانون و سیاست است افزود: تدوین نقشه راهبردی صنعتی، برنامه های پنج­ساله، برنامه­ها و بودجه سالانه و سیاست صنعتی دولت ها از جمله لایه های ورود به سیاست صنعتی است.

کارشناس توسعه بین الملل، از جمله مشکلات نظام صنعتی در کشور را  فقدان فراگیری در اقتصاد، چالش های زیست محیطی و اجتماعی، ساختار جمعیت، شرایط تولید ثروت و بهره­وری، ساختار حکمرانی صنعتی جهانی، ژئوپلتیک و ژئواکونومیک جهانی و منطقه ای، نظام حکمرانی و سیاستی، فضای کسب و کار، آموزش و مهارت، شرایط فناوری و روابط بین الملل عنوان کرد.

وی در تشریح محورهای تحلیل در تدوین قواعد بنیادی سیاست صنعتی افزود: شبکه ارزش جهانی، فراگیری اقتصادی، پایداری، توسعه فناوری، ژئوپولیتیک و اقتصاد سیاسی و حکمرانی از جمله محورهای تدوین سیاست صنعتی است.

منصوری، چهار گام اصلی تهیه نقشه شبکه ارزش جهانی را شناخت استراتژی های موجود، تحلیل شبکه های جهانی موجود، طراحی شبکه های آتی و ورود و تحول در شبکه‌­های موجود ذکرکرد و افزود: توسعه صنعتی نیازمند گذار به قواعد مبنایی جدید برای پیشرفت صنعتی با اتکاء به استعدادها و ظرفیت های داخلی،  بهبود جایگاه رقابت پذیری صنعت کشور در مقیاس جهانی، افزایش ظرفیت ذینفعان و نهادهای صنعتی در راهبری و هدایت مشارکتی برنامه های پیشرفت صنعتی با اصلاح نظام حکمرانی مربوطه، تقویت فرآیند ارتقا و تکرارپذیری رویکرد جدید در پیشرفت صنعتی، به وسیله نهادهای توسعه ای و تنظیمی در سطح ملی، محلی و رسته ای و  مدیریت مؤثر فرآیند پیشرفت راهبردی صنعت کشور در نیل به سرآمدی ملی و منطقه ای است.

* از نظر هیریشمن، « تفکر استراتژیک» بر ارائه  برنامه  ارجح بود

حسین حیدری رمی، مترجم کتاب استراتژی توسعه اقتصادی به قلم آلبرت هیرشمن در این میزگرد به درس هایی از کتاب استراتژی توسعه صنعتی اشاره کرد و گفت: شروع هيرشمن از شناخت خودش بوده و این نویسنده بر سيگنال هاي رشد و پيوندها: انديشه و تكنيك هاي كمّي،  نگاه سيستمي: حلقه هاي علّي در هم قفل شده،  روبرو بودن با اثرات نه اثرات جانبي و  نقش سيستم هاي يادگيرنده اشاره کرده است.

وی ادامه داد: هیرشمن در این کتاب بر رويكرد فعالانه در رشد صنعتي: كتاب و تكنيك هاي نوآورانه PERT و CPM مفهوم: رشد صنعتي مبتني بر فرآيند در مقابل مبتني بر محصول، توضيح نهادگرايانه كتاب: رابطه دو جانبه نهادها و سازمان ها و هزينه هاي مبادله در ارتباط ارگانيك با هزينه هاي تبديل تاکید کرده است.

حیدری، هیرشمن در این کتاب بر فرآيند ناملموس و شناختي ژرف كاوي، سياستگذاري STI موفق، تعمير و نگهداري، رشد دانش بنيان و اشتغال تاکید و به تجربه ژاپن بر ٧٥ درصد رشد صنعتي از طریق طرف عرضه اشاره کرد و گفت: از کتاب هیرشمن می­توان درس هایی از جمله احياء پروژه هاي صنعتي نيمه تمام كشور( ١٠،٣٨٩ طرح داراي پيشرفت فيزيكي بالاي ٦٠درصد)، امكان سنجي زنجيره اي در برابر امكان سنجي منفرد و مسيريابي بهينه گرفت.

ریاست این پنل را دکتر علی دینی عضو هیات علمی موسسه مطالعات و پژوهش های بازرگانی عهده دار بود که در مقدمه جلسه به طرح مهمتارین شاخص های فکری و استراتژی توسعه آلبرت هیرشمن پرداخت.

وی گفت: هیرشمن قبل از اینکه بحث امروزی تحت عنوان زنجیره ارزش مطرح شود به اهمیت صنایع استراتژیک و دارای قابلیت پیشینه و پسینی اشاره کرد.

تعدادی از حاضرین در نشست نیز به طرح پرسش ها و نظرات خود مبادرت ورزیدند. این نشست از سوی دفتر توسعه ارتباطات موسسه مطالعات و پژوهش های بازرگانی برگزار شده بود.